Dok broj oboljelih od korona virusa u svijetu raste, trenutno je zaraženo preko 107.000 ljudi a umrlo je više od 3.650 osoba, u Bosni i Hercegovini se broj zaraženih trenutno zaustavio na tri osobe. Za sada nema novih registrovanih oboljelih od korona virusa u BiH.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
S ciljem upoznavanja javnosti sa osnovnim aspektima u vezi sa širenjem korona virusa, National Geographic je predstavio najvažnije informacije o tome šta virus korona može da uradi organizmu, kao i koji su simptomi zaraze.
National Geographic ističe da je mnogo nepoznanica o novom koronavirusu, ali jedno je sigurno – bolest može zahvatiti cijelo ljudsko tijelo. Za razliku od svojih “rođaka” SARS-a i MERS-a koji su uzrokovali uobičajene prehlade, novi korona virus može prouzrokovati oštećenja cijelog organizma.
Prema istraživanjima kineskih vlasti, utvrđeno je da je COVID-19 usmrtio 2,3 odsto pacijenata, što znači da je 23 puta smrtniji od sezonske gripe. Teška bolest i smrtni slučajevi zabilježeni su u svim starosnim grupama, osim kod djece mlađe od devet godina.
Šta se zapravo događa s tijelom kada se zarazi koronavirusom?
Pluća: Nulta tačka
U većini slučajeva, COVID-19 započinje i završava u plućima, jer kao i gripa, koronavirusi su respiratorne bolesti.
Virus se obično širi kada zaražena osoba kašlje ili kiše, prskajući kapljice koje virus mogu prenijeti bilo kome u bliskom kontaktu. Koronavirusi takođe uzrokuju simptome slične gripi. Prvi simptomi mogu biti temperatura i kašalj koji napreduje do upale pluća ili još gore.
Nakon izbijanja SARS-a, Svjetska zdravstvena organizacija objavila je da bolest obično napada pluća u tri faze: virusna replikacija, imunološka hiper-reaktivnost i razaranje pluća.
Međutim, nisu svi pacijenti prošli kroz sve tri faze. U suštini, samo 25 odsto oboljelih od SARS-a imali su respiratorni zastoj. Isto tako, COVID-19, prema početnim podacima, izaziva blaže simptome u oko 82 odsto slučajeva, dok su ostali ozbiljni ili kritični.
Detaljnijom analizom utvrđeno je da novi koronavirus slijedi obrasce SARS-a. U početnim fazama infekcije, koronavirus brzo upada u ljudske plućne ćelije. Postoje dvije klase tih ćelija: one koje stvaraju sluz i one nalik dlačicama koje se zovu treplje, odnosno cilije.
Sluz, iako izgleda odvratno kada je izvan tijela, pomaže u zaštiti plućnog tkiva od patogena i osigurava da se pluća ne osuše. Ćelije treplji uklanjaju ostatke poput polena ili virusa.
SARS je inficirao i ubijao treplje, koje su potom ispunjavale disajne puteve pacijenata krhotinama i tekućinom, a pretpostavlja da se isto događa i s novim koronavirusom. Početne studije o COVID-19 pokazuju da mnogi pacijenti upalu pluća u oba plućna krila praćenu simptomima poput gubitka daha.
Tada počinje druga faza i imunološki sistem počinje da djeluje. Izazvano prisutnošću virusnog napadača, naše tijelo se bori protiv bolesti poplavivši pluća imunološkim ćelijama koje čiste oštećenja i popravljaju plućno tkivo.
Ako se pravilno radi, ovaj upalni proces je strogo regulisan i ograničen samo na zaražena područja. Ali imunološki sistem je nekad u neredu i te ćelije ubijaju bilo šta što im se nađe na putu, uključujući i zdravo tkivo. Na taj način se prouzorkuje više štete umjesto da imunološki odgovor poboljša situaciju. Još više krhotina začepljuje pluća, a upala pluća se pogoršava.
Tokom treće faze nastaje oštećenje pluća, što može rezultirati respiratornim zastojem. Čak i ako se smrt ne dogodi, neki pacijenti prežive s trajnim oštećenjem pluća. SARS je probijao rupe u plućima, dajući im oblik pčelinjeg saća, a ova oštećenja su prisutna i kod oboljelih od novog koronavirusa.
Te rupe vjerovatno nastaju hiperaktivnim odgovorom imunološkog sistema, što stvara ožiljke koji i štite i ukrućuju pluća. Kad se to dogodi, pacijenti često moraju biti postavljeni na respiratore koji im pomažu da dišu. U međuvremenu, upala čini membrane između vazdušnih kesa i krvnih žila propusnijim, što može napuniti pluća tekućinom i uticati na njihovu sposobnost oksigenacije krvi. U teškim slučajevima pluća se ispune tečnošću i ne možete disati. Tako ljudi umiru.
Stomak: Zajednički prolaz
Za vrijeme epidemije SARS-a i MERS-a, gotovo četvrtina pacijenata imala je proliv, što je mnogo značajnija karakteristika tih koronavirusa. Međutim, još uvijek nije jasno da li gastrointestinalni simptomi imaju važnu ulogu u najnovijem izbijanju zaraze, s obzirom na to da su proliv i bol u trbuhu rijetki. Postavlja se pitanje zašto respiratorni virus uopšte smeta crijevima?
Kad bilo koji virus uđe u tijelo, traži ljudske ćelije s najomiljenim prolazima – proteinima na spoljnoj strani ćelija zvanih receptori. Ako virus nađe kompatibilni receptor na ćeliji, može upasti.
Neki su virusi izbirljivi prema tome koje prolaze odaberu, ali drugi su malo više “promiskuitetni”. Oni mogu vrlo lako prodrijeti u sve vrste ćelija.
I SARS i MERS mogu pristupiti ćelijama koje povezuju utrobu sa debelim i tankim crijevom, a ta infekcije se razvija u stomaku, potencijalno uzrokujući oštećenje ili isticanje tekućine koja postane proliv.
Međutim, još uvijek se ne zna hoće li se novi koronavirus ponašati na isti način. Istraživači vjeruju da COVID-19 koristi isti receptor kao i SARS, a ovaj prolaz se može naći u plućima i tankim crijevima.
Neka istraživanja su otkrila virus u uzorcima stolice, što bi moglo značiti da se virus mogao širiti izmetom. Ali to još nije potvrđeno.
Širenje putem krvi
Koronavirusi mogu uzrokovati probleme i u drugim dijelovima tijela, zbog hiperaktivnog imunološkog odgovora koji smo spomenuli ranije.
Studija iz 2014. pokazala je da 92 odsto bolesnika s MERS-om ima bar jednu manifestaciju koronavirusa izvan pluća. U suštini, znaci zahvatanja cijelog tijela primjećeni su kod sve tri virusa: povišeni jetreni enzimi, niža količina bijelih krvnih zrnaca i trombocita i nizak krvni pritisak. U rijetkim slučajevima pacijenti su patili od akutnog oštećenja bubrega i zastoja srca.
Ali to nije nužno znak da se sam virus širi po tijelu. To bi mogla biti “oluja citokina”. Citokini su proteini koje imunološki sistem koristi kao signalne svjetiljke – regrutuju imunološke ćelije na mjesto infekcije. Imunološke ćelije potom odstranjuju zaraženo tkivo u pokušaju da spasu ostatak tijela.
Ljudi se oslanjaju na imunološki sistem kako bi se odbranili kada su suočeni s prijetnjom. Ali tokom infekcije korona virusom, kada imunološki sistem ubaci citokine u pluća bez ikakvih propisa, tijelo ne cilja samo zaražene ćelije. Napada i zdravo tkivo.
Posljedice se šire izvan pluća. “Oluje citokina” stvaraju upalu koja slabi krvne žile u plućima i uzrokuje prodiranje tekućine u vazdušne kese. U suštini, krvarite iz krvnih žila. “Oluja” se širi krvotokom i stvara sistemske probleme za više organa.
Situacija se tada može pogoršati. U nekim od najtežih slučajeva COVID-19, odgovor na citokine – u kombinaciji sa smanjenom sposobnošću da se dovodi kiseonik u ostatak tijela – može rezultirati zastojem više organa. Naučnici ne znaju tačno zašto neki pacijenti imaju komplikacije izvan pluća, ali to bi moglo biti povezano s osnovnim stanjima poput bolesti srca ili dijabetesa.
Čak i ako virus ne dođe do bubrega, jetre i slezine i ostalih organa, može dovesti do velikih posljedica na funkcionisanje tih organa.
Jetra: Kolateralna šteta
Kada se koronavirus širi iz disajnog sistema, jetra je često jedan od organa koji trpi posljedice. Ljekari su vidjeli naznake oštećenja jetre sa SARS-om, MERS-om i COVID-19 – često blage, iako su teži slučajevi doveli do ozbiljnog oštećenja jetre, pa čak i do zastoja rada jetre.
Jednom kada virus uđe u krvotok, može doći do bilo kojeg dijela tijela. Jetra je veoma prokrvljen organ pa koronavirus može veoma lako ući u nju.
Jetra radi prilično naporno kako bi osigurala da tijelo može pravilno funkcionisati. Glavni zadatak jetre je da obrađuje krv nakon što napusti želudac, da filtrira toksine i stvara hranjive materije koje tijelo može iskoristiti. Jetra sadrži i enzime koji ubrzavaju hemijske reakcije u tijelu.
U normalnom tijelu ćelije jetre stalno odumiru i oslobađaju enzime u krvotok. Ovaj snalažljivi organ tada brzo obnavlja nove ćelije i nastavlja da funkcioniše. Zbog tog procesa regeneracije jetra može podnijeti mnogo oštećenja.
Kad imate nenormalno visok nivo enzima u krvi, što je uobičajena karakteristika za bolesnike koji boluju od SARS-a i MERS-a, to je znak upozorenja. To može biti blago oštećenje koja će jetra brzo prevazići ili bi moglo biti nešto teže – čak i zastoj u radu jetre.
Naučnici ne shvataju u potpunosti kako se ovi respiratorni virusi ponašaju u jetri. Virus može direktno zaraziti jetru, razmnožavajući se i uništavajući same ćelije. Ili bi te ćelije mogle biti kolateralna šteta jer imunološki odgovor tijela na virus pokreće tešku upalnu reakciju u jetri.
Zastoj u radu jetre nikada nije bio jedini uzrok smrti za pacijente s SARS-om. U vrijeme kad jetra propadne često se dolazi do spoznaje da pacijent ima ne samo probleme s plućima i jetrom, već može imati i probleme s bubrezima. Tada to postaje sistemska infekcija.
Bubrezi: Sve je povezano
Šest odsto bolesnika sa SARS-om i četvrtina bolesnika sa MERS-om pretrpjelo je akutna oštećenja bubrega. Studije su pokazale da novi koronavirus može učiniti isto. To može biti relativno neuobičajena karakteristika bolesti, ali je fatalna. Naposljetku, 91,7 odsto oboljelih od SARS-a s akutnim oštećenjem bubrega je umrlo.
Kao i jetra, i bubrezi djeluju kao filter krvi. Svaki bubreg je ispunjen s oko 800.000 mikroskopskih destilacijskih jedinica koje se nazivaju nefroni. Ovi nefroni imaju dvije glavne komponente: filter za čišćenje krvi i male cijevi koje dobre stvari vraćaju u tijelo ili šalju otpad do mjehura kao urin.
Čini se da su bubrežne cjevčice najviše zahvaćene koronavirusom. Nakon epidemije SARS-a, Svjetska zdravstvena organizacija je objavila da je virus pronađen u bubrežnim cjevčicama, koje se mogu upaliti.
Nije rijetkost otkriti virus u cjevčicama ako se nalazi u krvotoku. Budući da bubrezi neprestano filtriraju krv, ponekad ćelije cjevčica mogu zarobiti virus i uzrokovati prolazna ili blaža oštećenja.
Ta bi oštećenja mogla postati smrtonosna ako virus prodre u ćelije i počne se razmnožavati. Nema dokaza da se virus SARS-a razmnožavao u bubrezima. Akutna oštećenja bubrega kod bolesnika sa SARS-om mogu biti posljedica različitih skupova uzroka, uključujući nizak krvni pritisak, sepsu, lijekove ili poremećaj metabolizma. U međuvremenu, teži slučajevi koji su doveli do akutnog zastoja bubrega pokazali su znakove “citokinske oluje”.
Akutni zastoj bubrega ponekad se može proizvesti antibioticima, zastojem više organa ili predugim korištenjem respiratora. Sve je povezano.
