U tekstu u kome raspravlja o tome da bi pandemija korona virusa mogla dovesti do nove ere upravljanja državnim dugom, britanski časopis The Economist ističe da trenutno nije vrijeme za brigu o državnom dugu, zato što vlade imaju pravo, dok virus korona usporava ekonomiju širom svijeta, usmjeriti sve resurse koje mogu kako bi pokušale ograničiti ljudske i ekonomske troškove pandemije.
Međutim, ističu da će bez obzira na ovu hitnost, kriza gurnuti teret državnog duga u novu sferu. Tokom prošlog vijeka, velike globalne krize su često dovodile i do ogromnog zaduživanja vlada i do promjena, često radikalnih, u načinu na koji postupaju sa svojim kreditorima. Bitka protiv korona virusa vjerovatno neće biti izuzetak.
Ekonomski planovi spasavanja koji su sada napravljeni, vjerovatno će nadmašiti one koji su bili korišteni tokom finansijske krize 2008. godine. Udar na ukupnu vrijednost svih dobara i usluga i poreske prihode takođe bi mogao biti veći. Najmanje nekoliko ekonomija će vjerovatno imati problema sa opterećenjima javnog duga većim od 150% bruto društvenog proizvoda.
Istorija zaduživanja država tokom posljednjih sto godina može se podijeliti u tri perioda.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Prvi period je između Prvog i Drugog svjetskog rata. Tokom sukoba, obnove i Velike depresije, svi su imali ogromne zahtjeve prema vladinim bilansima stanja. Tokom ovog burnog perioda, vlade su često bile na meti tržišta. Velika Britanija je bolnom štednjom nastojala održati povjerenje na tržištu smanjujući dug koji je odmah nakon Prvog svjetskog rata porastao na 140% BDP-a. Vlada je imala primarni budžetski suficit od 7% BDP-a tokom 1920-ih.
Rezultati su bili katastrofalni. Štednja je smanjila ekonomski rast. Nivo proizvodnje iz 1928. je ostao ispod nivoa iz 1918. Kao posljedica toga, dug je nastavio da raste, dostižući 170% BDP-a 1930. godine. Osvrćući se na to gorko iskustvo, Džon Majnard Kejns je zaključio da se ne isplati biti dobar. Ostale ekonomije, prisiljene na još očajnije mjere, prošle su još gore. Njemačka, oslabljena ratom i nesposobna da ispuni svoje dužničke obaveze, potonula je u hiperinflaciju. Uništavanje vrijednosti valute smanjilo je njen teret duga kao dijela BDP-a za ogromnih 129 procentnih poena, iako uz ogromne socijalne i ekonomske troškove. Godine 1933. zemlje koje čine oko polovinu globalnog BDP-a bile su u nekom obliku nepodmirenja ili restrukturiranja duga.
Tokom drugog perioda, za vrijeme i poslije Drugog svjetskog rata, vlade naprednih ekonomija pokušale su drugačiji pristup. Nakon trauma iz međuratnog perioda, štednja više nije bila politički prihvatljivo sredstvo za rješavanje dugova nagomilanih tokom vremena. Neke zemlje ili nisu izmirivale dugove ili su doživjele poslijeratne hiperinflacije. Ostale vlade okrenule su se finansijskoj represiji, tj. prisiljavanju povjerioca da im daju pozajmice po nepovoljnim uslovima. Mnoga od sredstava represije su razvijena tokom rata kako bi se podmirili troškovi ratovanja. Na primjer, u Sjedinjenim Državama, Federalne rezerve su otkupile trezorske zapise kako bi se spriječio rast prinosa iznad postavljenog nivoa. Vlada je takođe ograničila kamatne stope koje su banke mogle naplaćivati dužnicima ili plaćati štedišama i ograničila je kreditiranje banaka. Kontrola kapitala spriječila je štediše da traže veće kamate na štednju u inostranstvu.
Cilj je bio da se primoraju domaće institucije da daju pozajmicu vladi po nižim tržišnim stopama. Kako se smanjivala kontrola cijena iz perioda rata, inflacija je porasla na relativno skromne nivoe, a stopa kamate na državni dug, prilagođena inflaciji, postala je negativna i ostala takva tokom narednih decenija. Prema Karmen Rajnhart sa Univerziteta Harvard i Belen Sbrankia iz Međunarodnog monetarnog fonda, realne kamatne stope u naprednim ekonomijama bile su negativne otprilike polovinu vremena između 1945. i 1980. godine. Britanska vlada je tokom tog perioda plaćala prosječnu realnu kamatnu stopu od samo -1,7% a Francuzi -6.6%. Efekat je bio snažan. Između 1946. i 1961. američki odnos duga prema BDP-u smanjio se za 68 procentnih poena. Tokom sedamdesetih godina dug prema BDP-u u svim naprednim ekonomijama smanjio se na 25%.
Treći period je počeo sedamdesetih godina 20. vijeka. Vlade naprednih ekonomija popustile su kontrolu nad upravljanjem kapitalnim tokovima i finansijskim sistemima, prepuštajući se još jednom milosti globalnog tržišta kapitala. Iako su tržišta obveznica povremeno privlačila političare tokom osamdesetih i devedestih godina, oni su polako gubili svoju moć da izazivaju strah. Globalna finansijska integracija poklopila se sa porastom željenih ušteda u odnosu na investicije i velikim željama za sigurnošću koju pružaju obveznice bogatih zemalja sa stabilnim valutama. Troškovi zajma neprestano su padali, čak i dok su dugovi rasli. Globalna finansijska kriza samo je pojačala taj trend. Javni dug u bogatim zemljama porastao je sa 59% BDP-a 2007. na 91% 2013. godine. Ipak, vlade bogatih država mogle su se zaduživati po gotovo nultim ili negativnim stopama tokom posljednje decenije.
Nekontrolisano štampanje novca
Epidemija korona virusa će dovesti do gubitaka i deficita. Nova era upravljanja državnim dugom mogla bi uskoro da počne. Još nije jasno šta ovaj period može donijeti. Post-pandemijski režim duga mogao bi ličiti na onaj iz neposredne poslijeratne ere. Iskušenja ove krize mogla bi nadahnuti novi talas ulaganja u tehnologiju i infrastrukturu, što bi dovelo do žestoke konkurencije za raspoložive uštede i veće troškove zaduživanja država. Represija bi omogućila vladama da upravljaju rastom, posebno ako barijere za robu i kapital porastu nakon zabrane kretanja i zatvaranja država.
S druge strane, rast će se možda teško pokrenuti kako pandemija bude jenjavala. Centralne banke, u nastojanju da pomognu problematičnim ekonomijama, već kupuju velike količine državnog duga. Federalne rezerve u Sjedinjenim Državama kupuju neograničene količine trezorskih zapisa. Evropska centralna banka nedavno je najavila šemu kupovine obveznica u iznosu od 750 milijardi evra. Slab oporavak bi mogao primorati centralne banke da kontinuirano finansiraju velike fiskalne deficite svježim novčanim sredstvima. Iskustvo Japana, koje se nekad smatralo ekonomski neobičnim, ponoviće se širom svijeta. Pozajmice finansirane novcem bez inflatornih posljedica, promijenile bi stavove o ograničenjima duga. Ne bi bilo prvi put da kriza ponovo piše nova pravila.
