Freedom House: Na Zapadnom Balkanu dominiraju hibridni režimi

U najnovijem izvještaju “Države u tranziciji” (Nations in Transit) organizacije Freedom House, navodi se da su se gubitkom položaja “djelimično konsolidovanih demokratija”, Srbija i Crna Gora pridružile ostalim državama Zapadnog Balkana u kategoriji hibridnih režima.

Pojam “hibridni režim” inače podrazumijeva države u kojima su demokratske institucije nestabilne i u kojima postoje značajni izazovi u odbrani političkih prava i građanskih sloboda.

Što se država u regiji tiče, u izvještaju se ističe da su Aleksandar Vučić u Srbiji i Milo Đukanović u Crnoj Gori godinama unazad uvećavanim zarobljavanjem države, zloupotrebom vlasti i taktikom strahovlade, doveli do toga da prvi put od 2003. godine nisu više u kategoriji demokratija među zemljama u tranziciji.

S druge strane, Kosovo i Sjeverna Makedonija su zabilježili višestruko poboljšanje rezultata. Kosovo je jedina država koja je bilježila konstantan napredak posljednjih pet godina. Ipak, u izvještaju se iskazuje izvjesna rezerva jer nedavna dešavanja u obe zemlje izazivaju sumnju u pogledu budućeg napretka.

U grupi djelimično konsolidovanih demokratija u regiji, nakon novog izvještaja ostala je još samo Hrvatska. Položaj Bosne i Hercegovine ostao je nepromijenjen, odnosno u kategoriji hibridnih režima.

Što se samog izvještaja tiče, jedna od osnovnih primjedbi je da se sve veći broj lidera u srednjoj i istočnoj Evropi više i ne pretvara da poštuju demokratska pravila. Oni otvoreno napadaju demokratske institucije i rade na ograničavanju individualnih sloboda.

Ti napadi su rezultirali dramatičnim narušavanjem demokratije u srednjoj Evropi, na Balkanu i Evroaziji, što je dovelo do opadanja kategorije za četiri zemlje u posljednje dvije godine. Poljska je napustila grupu konsolidovanih demokratija i postala polukonsolidovana demokratija, dok su Mađarska, Srbija i Crna Gora u potpunosti napustile kategoriju demokratija i postale hibridni režimi.

“Mnogi lideri u ovom regionu više se i ne pretvaraju da brinu o demokratiji ili vladavini zakona“, ističe Majkl Abramovic, predsjednik organizacije Freedom House, dodajući da je vrijeme da se evropski lideri koji se zalažu za slobodu počnu baviti krizom u svom susjedstvu. “Sjedinjene Države takođe igraju ključnu ulogu i trebale bi se preusmjeriti na spoljnu politiku koja naglašava odbranu demokratskih vrijednosti.”

“Kriza koja nastala zbog epidemije koronavirusa dovela je do prelomne tačke, nakon čega bi stvari mogle postati mnogo gore ili bi se mogla oživjeti demokratija”, rekao je Abramovic. “Nadamo se da će ovo iskustvo pokazati važnost transparentnog i odgovornog upravljanja i katalizirati nove zahtjeve za promjenama.”

Demokratske institucije su pod stalnim napadima, a iskorištavanje situacije u vezi sa pandemijom koronavirusa može ubrzati ove uznemirujuće trendove. Izbornim okvirom se manipuliše na način koji daje neprimjerenu prednost trenutnim vlastima, parlamenti su stavljeni u drugi plan ili su obesmišljeni bojkotom opozicije, dok se nezavisni mediji i civilno društvo i dalje suočavaju sa kampanjama klevete.

Pravosuđe i vladavina zakona su takođe postali meta u mnogim zemljama. Vlasti pune sudove sa lojalnim ljudima, usvajajući restriktivne zakone koji onemogućavaju sudsku nezavisnost, a u nekim slučajevima progone pojedine sudije. Kriterijum s najvećim padom u ovogodišnjem izvještaju bio je Sudski okvir i nezavisnost, koji se pogoršao u šest zemalja: Češka, Gruzija, Letonija, Crna Gora, Poljska i Slovačka.

Ove promjene se dešavaju u okruženju koje je bilo podložno zloupotrebi i prije pojave epidemije, sa dugoročnim trendom izloženosti država zlonamjernom stranom uplitanju uzevši u obzir da je demokratski konsenzus zamijenjen rivalstvom velikih sila. Kineska vlada aktivno koristi institucionalne slabosti, dok se politički lideri u demokratijama sa obe strane Atlantika ne uspijevaju založiti za osnovne vrijednosti u regionu, omogućavajući i doprinoseći demokratsko propadanje.

“Za demokratske zemlje je od suštinskog značaja da se suprotstave nasilnicima, ali to je moguće samo ako vodeći političari promovišu demokratske principe svojim riječima i postupcima”, ističe Želike Čaki, rukovodilac istraživanja za Evropu i Evroaziju. “Do sada je to nedostajalo, što je rezultiralo kratkoročnim i neadekvatnim odgovorima. Za borbu protiv krize i zaustavljanje pada demokratije biće nam potrebna saradnja, transparentnost i odgovornost. Ukoliko demokratija želi da opstane u svijetu, mora se ojačati iznutra, od strane same demokratske zajednice.”

Inače, izvještaj “Države u tranziciji” procjenjuje stanje demokratskog upravljanja u 29 zemalja u Evropi i Evroaziji. Rezultati se odnose na uslove i razvoj u periodu od januara do decembra 2019. godine.

Ključni nalazi

• Broj demokratija najniži je u zadnjih 25 godina koliko se radi izvještaj: od 29 ocijenjenih zemalja, deset je ocijenjeno kao demokratije, deset kao hibridni režimi i devet kao autoritarni režimi. Tokom posljednje decenije broj hibridnih režima se više nego utrostručio, dok se broj demokratija smanjio za jednu trećinu.
• Prosječni rezultat za regiju je opadao svake godine od 2005, 16 godina zaredom – ali situacija se možda mijenja. U protekle dvije godine došlo je do više poboljšanja uslijed postepenih reformi; u izvještaju za 2020. godinu devet je zemalja poboljšalo svoje rezultate, gotovo dvostruko više od broja koji su zabilježili napredak u izvještaju za 2019. godinu.

Centralna Evropa

• Mađarska je doživjela najveći pad ikad zabilježen otkako se radi istraživanje, s rezultatom koji je u posljednjoj deceniji osam puta premašio prosječni pad. U izvještaju za 2020. godinu, sa padovima povezanim sa izborima, lokalnim samoupravama i korupcijom, Mađarska je napustila grupu demokratija.
• Poljska je na sličan način promijenila kategoriju, postajući druga država članica Evropske unije koja je nakon Mađarske izgubila naziv konsolidovana demokratija. Gubici zemlje u sudskom okviru i nezavisnosti u posljednjih pet godina najveći su zabilježeni za taj pokazatelj.

Balkan

• Srbija, čiji se rezultati svake godine smanjuju u posljednjih pet godina, pala je u kategoriju hibridnih režima. Crna Gora se pridružila Srbiji napuštajući grupu demokratija iz izvještaja za 2019. godinu Obe zemlje su zabilježile pad u izvještaju za 2020. godinu.
• Pozitivni rezultati pojavili su se u drugim zemljama Balkana budući da su Kosovo i Sjeverna Makedonija višestruko poboljšali svoje rezultate. Kosovo je jedina zemlja koja je napredovala u svakoj kategoriji u posljednjih pet godina. Ipak, nedavni događaji u obe zemlje bacili su sumnju na budući napredak.

[pdf-embedder url=”http://www.gerila.info/wp-content/uploads/2020/05/NIT_2020_FINAL_05062020.pdf”]