Prema podacima Koalicije „Pod lupom“, trećina stranaka nije podnijela postizborne finansijske izvještaje o kampanji za Opšte izbore 2018, ili su ih podnijeli sa zakašnjenjem. Utvrđeno je da su partije najviše novca u kampanji trošile na stavku „Ostali troškovi propagande“, čak 2,5 miliona KM.
Piše: Maja Bjelajac / InfoRadar
Centralna izborna komisija BiH donijela je odluku o raspisivanju lokalnih izbora koji će biti održani 4. oktobra 2020. Iako budžet Bosne i Hercegovine još uvijek nije usvojen, izvjesno je da će stranke u BiH uskoro započeti trku za glasove. Lokalni izbori finansiraju se 50 odsto iz državnog, a 50 odsto iz budžeta lokalnih zajednica.
Međutim, najveći dio sredstava koji se troši za finansiranje stranaka ostaje nevidljiv prosječnom građaninu jer se nalazi u „sivoj zoni“ koja u BiH nije adekvatno regulisana zakonima. Monopol na tu sivu zonu pripada vladajućim partijama u BiH, koje tu svoju prednost nemilice iskorištavaju. Jedna od njih je zloupotreba javnih sredstava i funkcija u izbornoj kampanji.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Više nego očigledan primjer za to bila je kampanja Univerzitetsko-kliničkog centra Republike Srpske (UKC RS) Svi pod jedan krov koja je provođena krajem septembra 2018. godine, ni 15-ak dana pred opšte izbore. Na bilbordima i plakatima kojima je UKC RS pozivao građane na otvaranje klinika, nalazili su se kandidati SNSD-a Milorad Dodik, Željka Cvijanović, Dragan Bogdanić i aktuelni direktor UKC Vlado Đajić.
Samo devet dana pred opšte izbore 2018. UKC je organizovao i kampanju Prevencija moždanog udara, u kojoj se direktor i kandidat SNSD-a Vlado Đajić pojavio na plakatima gdje se penzionerima nudio besplatan pregled.
SIVA ZONA ZA FINANSIRANJE STRANAKA
Iz organizacije Transparency International BiH upozoravali su tada na nedopustivo finansiranje kampanje od strane javnih ustanova, tražeći odgovor koliko je UKC RS utrošio sredstava. Ova institucija odbila je dostaviti podatke. Iako je TI BiH obavijestio Centralnu izbornu komisiju o tom slučaju, on nije došao na red – jer nije rađena revizija izvješataja za tu godinu.
Prostor za ovakvu vrstu zloupotreba je velik jer ni Izbornim, ni Zakonom o finansiranju političkih stranaka, nisu regulisane zloupotrebe javnih sredstava i javnih funkcija u izbornoj kampanji, objašnjava Ivana Korajlić, direktorica TI BiH.
„Nigdje ne postoje odredbe koje bi postavile obaveze javnih institucija i organa u smislu transparentnosti i kontrole u predizbornom periodu o tome kako se raspolaže javnim sredstvima i na koji način se koriste javne funkcije za sopstvenu i stranačku promociju. Pa se tako direktno iz budžeta finansiraju promotivne aktivnosti određenih institucija i javnih preduzeća, koja onda u predizbornom periodu promovišu određene stranke i kandidate“, kaže Korajlić.
Tako za spomenutu zloupotrebu javnih sredstava UKC RS u predizborne svrhe niko nije odgovarao, a direktor te institucije Vlado Đajić na opštim izborima osvojio je više od 10.000 glasova.
Šefica banjalučke kancelarije Fondacije Friedrich Ebert Tanja Topić mišljenja je da je prostor „sive zone“ u kojem se odvija prljavo finansiranje stranaka – ogroman. Osim zloupotrebe javnih sredstava u kampanjama, ona navodi još jedan veliki problem:
„To su tajkuni, koji su poslovni subjekti i na različite načine su uvezani sa političkim partijama. Oni daju određeni ‚reket‘, sredstva iz kojih se finasiraju političke partije, a kako bi mogli obavljati neke svoje poslove. Ti tokovi nisu vidljivi u javnosti, možemo samo nagađati o kojim sumama je riječ“, kaže ona.
Portparolka Centralne izborne komisije BiH Maksida Pirić navodi da je CIK u većem broju slučajeva utvrdila da su političke stranke, suprotno odredbama člana 8. Zakona o finansiranju političkih stranaka, primale priloge privatnih preduzeća koja su imala skopljene ugovore o javnim nabavkama sa organima izvršne vlasti na svim nivoima u BiH, priloge opštinskih organa, udruženja i javnih institucija i anonimne donacije.
Ona takođe potvrđuje da zakonima nisu propisane mjere kojima bi se spriječila zloupotrebu javnih resursa i zabranilo njihovo korištenje u svrhu izborne kampanje. Stoga ne čudi izostanak političke volje da se Izborni zakon BiH izmijeni.
Koalicija za slobodne i poštene izbore Pod lupom uradila je Analizu postizbornih finansijskih izvještaja političkih stranaka o izbornoj kampanji za Opšte izbore 2018. godine.
Prema njihovim podacima, trećina stranaka nije podnijela postizborne finansijske izvještaje o izbornoj kampanji za Opšte izbore 2018. godine ili su ih podnijeli sa zakašnjenjem. Utvrđeno je da su partije najviše novca u kampanji trošile na stavku „Ostali troškovi propagande“ (26% ukupnih troškova svih političkih stranaka tj. čak 2,5 miliona KM), ali iz te klasifikacije troškova nije vidljivo na šta je utrošen javni novac.
NAJSIROMAŠNIJI A NAJVIŠE ZA STRANKE
Prema ocjeni koalicije Pod lupom, svrstavanje troškova u ovu kategoriju zapravo skriva stvarne troškove političkih stranaka u izbornoj kampanji.
Iz CIK-a, pozivajući se na nalaze Službe za reviziju finansiranja političkih stranaka, ističu da su uočene brojne nepravilnosti: nepostojanje planova utroška sredstava, trošenja sredstava mimo utvrđenih planova, nepostojanje pravilnih evidencija i dokumentacije o utrošenim sredstvima, kao i trošenje sredstava u lične svrhe. Pojedine političke stranke nisu vodile poslovne knjige u skladu sa računovodstvenim propisima, a evidencije o prihodima i rashodima bile si nepotune ili netačne.
Maksida Pirić naglašava da su takođe utvrđeni slučajevi da su političke stranke u finansijskim izvještajima prijavljivale donacije fizičkih lica, a da su ta lica Centralnoj izbornoj komisiji BiH dostavila izjave da nikada nisu donirala političke stranke. Riječ je uglavnom bila o penzionerima, studentima i nepazaposlenima osobama, a utvrđen je slučaj da su kao donatori prijavljene i umrle osobe.
A da građane Bosne i Hercegovine skupo koštaju političke partije, svjedoče podaci CIK-a sumirani na osnovu finansijskih izvještaja koje su podnijele političke stranke. U periodu od 2004. do 2017. godine iz budžeta svih nivoa vlasti političkim subjektima isplaćeno je 263,2 miliona KM.
U posmatranom periodu, 76,16% budžetskih sredstva je raspoređeno na deset stranaka. Poreski obveznici najviše su izdvojili za SDA (18,9% ili 49,7 miliona KM), SDP BiH (13,57% ili 35,7 miliona KM), SNSD (10,57% – 27,8 miliona KM), Stranku za BiH (8,25%-21,7 miliona KM) i HDZ BiH (8,12% ili 21,3 miliona KM). Za njima slijede SDS (6,04%), SBB BiH (3,58%), PDP (2,72), HDZ 1990 (2,30) i NS Radom za boljitak (2,09%).
Kod 31 političke stranke (25,6% kontrolisanih stranaka), utvrđena su kršenja odredaba Zakona o finansiranju političkih stranaka, za koja postoji osnova za utvrđivanje odgovornosti, te sankcionisanje nakon provedenog postupka. Ipak, nakon što im je dostavljen preliminarni izvještaj revizije, veći broj političkih partija dobrovoljno je otklonio nedostatke.
Prema riječima Makside Pirić, CIK BiH je periodu od 2005. do 2019. godine donijela 503 odluke kojima je 498 puta sankcionisala političke stranke i pet puta sankcionisala odgovorne osobe u političoj stranci.
NAJVEĆI IMAJU “CRNE FONDOVE”
Poreski obveznici u BiH za političke partije prosječno godišnje izdvajaju oko 10 miliona eura. Zastupnica Naše stranke u Predstavničkom domu PSBiH Mirjana Marinković-Lepić iznijela je u februaru podatak da države iz okruženja, s boljim standardom, izdvajaju manje novca: Slovenija 5,4 miliona eura, Hrvatska 6,6 miliona, a Srbija 8,5 miliona eura.
„Sam Zakon o finansiranju političkih stranaka ima ogromne praznine i omogućava zloupotrebe. On ne obavezuje stranke da koriste jedinstvene bankovne račune, samim tim CIK nema uvid u njihove kompletne finasijske tokove i to im omogućava da ne prijavljuju dio prihoda“, kaže Ivana Korajlić.
Ocjenjuje da je nad finansijskim tokovima poltičkih stranaka, generalno, jako slaba kontrola, posebno u dijelu utroška sredstava, „što omogućava partijama da kreiraju ‘crne fondove’ iz izvora koje ne prijavljuju, gdje dobijaju neka sredstva i u kešu koja dalje koriste za svoje potrebe, a koja ostanu mimo bilo kakvih finansijskih izvještaja“.
U februaru prošle godine tri opštine u Federaciji BiH – Zenica, Donji Vakuf i Visoko, ukinule su finansiranje stranaka iz opštinskog budžeta, a početkom maja ove godine pridružila im se i Kalesija.
“Mnogi naši sugrađani ostaju bez posla i nisu u mogućnosti da zarade za sebe i svoju porodicu zbog pandemije virusa korona, a ova sredstva ćemo usmjeriti u pomoć manjim zanatlijama i onima kojima je bio zabranjen rad u proteklom periodu”, objasnio je načelnik Kalesije Sead Džafić.
Nažalost, ovakvi primjeri su usamljeni, jer uzimanje od poreskih obveznika šakom i kapom je tradicija države u kojoj caruje bogata politička elita. Na pitanje šta su građani dobili za tih deset miliona eura godišnje koliko se izdvaja za stranke, Tanja Topić kaže:
„Političke partije su javno pokazale da vlast formiraju ili političkom korupcijom, i za to niko ne odgovara, ili pak da ih je briga za građane jer se međusobno blokiraju i ne formiraju vlast godinama. A za to vrijeme im se u džepove sliva novac o kojem oni koji su ih birali mogu sanjati. Građani su svojim poreskim novcem stvorili bogatu kastu političara dok su, u isto vrijeme, sami među najsiromašnijim u Evropi“, ističe Topić i zaključuje da je to bosanskohercegovački začarani krug u kojem partijska karta otvara sva vrata, a građani taj model propadanja zdušno podržavaju na izborima.
