Nakon višegodišnjih najava, Narodna skupština Republike Srpske usvojila je prošle sedmice Zakon o posebnom registru nevladinih organizacija, po hitnom postupku i bez velikog otpora. Dodik se čini odlučnim da krene u obračun s kritičkim glasovima i prije nego što zakon stupi na snagu.
Samo dan nakon što je usvojen zakon kojim je Milorad Dodik najavio veću kontrolu nad nevladinim organizacijama i medijima kritičnim prema vlastima te prije nego što je on uopšte stupio na snagu, poreski inspektori stigli su u kontrolu ekonomskog portala Capital, medija koji kritički izvještava o radu vlasti.
Obračun sa njima najmanje dva puta najavio je Dodik nakon što mu je izrečena presuda zbog nepoštovanja odluka visokog predstavnika. Jedna od brojnih Dodikovih reakcija bilo je usvajanje Zakona o posebnom registru nevladinih organizacija, ali za razliku od prethodnih pokušaja, koji su bili praćeni glasnim negodovanjem predstavnika međunarodne zajednice, ovaj “blitzkrieg” Dodika protiv nevladinog sektora prošao je gotovo bez reakcije.
Neprofitne organizacije iz Republike Srpske i mediji, kroz medije bliske vlastima, već su unaprijed proglašeni neprijateljima koji su plaćeni iz inostranstva da bi narušavali ustavni poredak Republike Srpske.
Pravnik Dejan Lučka očekuje brze i značajne efekte zakona na nevladine organizacije.
“Prostor za slobodno djelovanje civilnog društva i nezavisnih medija koji funkcionišu u okviru udruženja ili građanskog aktivizma znatno će se, možda čak radikalno, suziti”, kaže.
Dan nakon izglasavanja zakona, ponovo se oglasio Milorad Dodik i najavio da će zakon omogućiti da se vidi kako je trošen novac USAID-a i da li nevladine organizacije plaćaju porez.
“Tražićemo izvještaje i poslati inspekciju da to provjeri. Inspekcija dolazi u sva druga preduzeća, zašto ne bi i u nevladine organizacije”, izjavio je Dodik gostujući u programu RTRS-a, uz napomenu kako su bile burne reakcije u prethodnim pokušajima usvajanja zakona, počev od Ambasade SAD-a u BiH, opozicije u Republici Srpskoj i Evropskoj uniji.
Ali ovog puta reakcije su bile manje glasne ili su se izgubile u nizu događaja koje je Dodik pokrenuo nakon presude.
Dodik tokom mitinga podrške nakon prvostepene presude kojom je osuđen na godinu dana zatvora. Foto: EPA-EFE/NIDAL SALJIC
Tokom rasprave o zakonu, pojedini opozicioni poslanici su rekli da su uvod u gušenje medijskih sloboda bile izmjene Krivičnog zakonika kroz kriminalizaciju klevete, na šta je reagovao i entitetski ministar pravde.
“Ja se nadam da ste vi pročitali ovaj zakon, a da ste možda previdjeli dio koji im je dao mogućnost i slobodu na sve oblasti koje se tiču i nauke, kulture, socijalne zaštite, sporta… Spomenuli ste medije. Ovdje piše ‘informisanja’. Tu niko ne ograničava i ne sputava bilo koju neprofitnu organizaciju da dobije sredstva iz inostranstva. Ono kada ćemo mi reagovati jeste kada ove organizacije djeluju i postupaju suprotno Ustavu i propisima Republike Srpske”, izjavio je Miloš Bukejlović.
Predstavnici vlasti su do danas više puta demantovali tvrdnje nevladinog sektora da je pravi cilj donošenja ovakvog zakona gušenje kritičkih glasova, a posebno medija.
Milorad Dodik, s druge strane, napominje da su posredstvom agencije USAID plaćani određeni mediji koji su zloupotrebljavali činjenice, kojima neće biti oprošteno jer su, prema njegovim riječima, “pakovali ljude na sankcione liste”.
“Slobodni su da šetaju i rade što god hoće. Ali i mi smo slobodni da upotrijebimo naša prava da se borimo”, rekao je Dodik, uz opaske da država ima sredstva prisile za svoj rad.
Organizacije civilnog društva iz Banjaluke oglasile su se zajedničkim saopštenjem, gdje su navele da je usvajanjem ovog zakona vlast stvorila preduslove za sistemski progon neistomišljenika.
Navode da su medijima i organizacijama unaprijed stavljene mete na čelo, te da zakon predstavlja vid osvete zbog presude Dodiku pred Sudom BiH.
U saopštenju 41 organizacije su napomenuli da institucije Republike Srpske i sada mogu kontrolisati finansijsko i svako drugo poslovanje organizacija civilnog društva, kao i da je udruženjima i po postojećem zakonu zabranjeno političko djelovanje, ali da se ono prethodnih godina očigledno nije odnosilo na nevladine organizacije pod kontrolom vlasti koje se finansiraju iz budžeta i koje su otvoreno podržavale stranke i kandidate na izborima.
Podsjećaju da će organizacije koje se dijelom ili u potpunosti finansiraju novcem iz inostranstva nositi etiketu “stranih agenata”, iako se na isti način i iz istih izvora finansira i vlast u Republici Srpskoj.
Lučka za Detektor kaže da ukoliko zakon stupi na snagu, biće otvoren prostor za sistemsku stigmatizaciju, kontrolu i eventualno gušenje organizacija koje kritički promišljaju i javno se izjašnjavaju o problemima koje stvaraju vladajući.
“Zakon uvodi i pravnu nesigurnost zbog mogućeg širokog tumačenja kako su pojmovi veoma loše definisani. On u budućnosti prijeti da demontira prostor za javnu debatu, aktivizam i kritiku vlasti od strane NVO-a koje budu na udaru”, kaže Lučka i dodaje da će prava i slobode biti dodatno urušeni.
“Ovim zakonom se ne dobija nikakva stvarna zaštita društva ili države nego se dobija jedan mehanizam represije koji omogućava neku vrstu selektivnog targetiranja. To svakako može dovesti do autocenzure, straha, ali i izolacije određenih ljudi iz civilnog sektora, kao i kompletnih organizacija”, napominje Lučka.
Iako je fokus na političkom djelovanju i političkom aktivizmu, zakon bi mogao i da se odrazi na rad ekoloških udruženja, koja su u posljednjih nekoliko godina negodovala zbog narušavanja životne sredine.
To se posebno odnosi na otvaranje novih rudnika uglja, kao i geološka ispitivanja i najave rudarenja litijuma, kao i drugih kritičnih sirovina.
Na jednom od neformalnih skupova, baš Milorad Dodik je naveo da su “takozvani ekološki aktivisti” napravili lošu atmosferu koja blokira investicije koje razvijaju Republiku Srpsku.
Iz Centra za životnu sredinu kažu da “zakon o nevladinim organizacijama” ne bi bio tako sporan da ga ne donosi vlast u koju narod nema apsolutno povjerenja.
“Do sada nemamo iskustvo dobrih zakona, katastrofalne primjene, i onda kada pokrenete određene sudske procese, traju i po nekoliko godina i najčešće budu oslobađajuće presude. U zemlji koja je među prvim po korupciji, kako da vjerujem ministru pravde da je ovo za naše dobro?” kaže predsjednik Centra Tihomir Dakić.
Napominje i da, sa ovakvim zakonom, kao strani agenti mogu biti proglašene organizacije koje se finansiraju i sredstvima iz Srbije, koje se plasiraju putem Kancelarije za saradnju sa dijasporom, Ministarstva inostranih poslova Republike Srbije.
Za političke analitičare, zakon je suprotnost međunarodnim standardima, i definitivno udaljava BiH od evropskog puta.
“Očito nekima nije stalo ni do ovog puta, a ni vrijednosti”, smatra Tanja Topić.
Ona vjeruje da je zakon usvojen zbog procjene vlasti da je trenutak povoljan i da ga ne treba propustiti.
“Neki su u pobjedi Donalda Trumpa i nekim njegovim potezima vidjeli šansu da postanu ‘Trump iz našeg sokaka’. Zaustavljanje USAID programa dalo je vlastima alibi i potvrdu njihovog stava o ‘neprijateljima društva’ oličenim u nevladinom sektoru koji su ‘radili protiv vlasti, što se u konačnici svodi na narod, entitet i institucije’. Dobra prilika za osvetu kako bi se ‘legalnim putem’ riješili ‘ološa, smutljivaca, mešetara i smrdljivaca’, kako se u duhu Muskovog prakticiranja slobode govora stigmatiziraju neistomišljenici”, kaže Topić.
A baš zbog političkih previranja u Evropi i SAD-u, predstavnici nevladinog sektora i aktivisti vide i izostanak međunarodnih reakcija.
“Zašto je međunarodna zajednica ostala tiha? Vjerovatno je to zbog neke vrste geopolitičkog zamora u odnosu na Balkan, naročito zato što su prioriteti usmjereni na globalne krize, kao što su u Ukrajini ili na Bliskom istoku. Takođe, postoji i cjelokupna priča da se mijenjaju cjelokupni interesi”, smatra Lučka.
Pribojava se da ovakva reakcija znači neku vrstu prećutnog odobravanja.
Ambasada SAD-a saopštila je da osuđuje usvajanje zakona koji narušavaju stabilnost, ali u svojim saopštenjima nisu bili izričiti o zakonu o stranim agentima kako su to radili tokom ranije administracije.
Početkom februara su iz Delegacije Evropske unije u BiH pozvali Vladu Republike Srpske da povuče izmjene Krivičnog zakona “koje dodatno ograničavaju rad civilnog društva” i udaljavaju zemlju od članstva u Uniji, ali ni oni nisu specifično govorili u saopštenjima o registru nevladinih organizacija.
Za Dakića je brzina usvajanja zakona i njegovog stupanja na snagu znak da “Dodik očekuje bolje i veće ponude sa Zapada”.
“Reakcije od strane međunarodne zajednice skoro i da nema, i bolje je tako”, kaže Dakić.
detektor.ba
