I vrapci na granama znaju da je ovih dana Vlada RS odobrila 195.000 KM (100.000 EUR) za pomoć producentskoj kući „Zilion film“ iz Beograda, čiji je vlasnik i direktor Lazar Ristovski, za snimanje istorijske drame „Kralj Petar Prvi“.
Sasvim je u redu pomoći kulturu na ovim prostorima. Legitimno je i to što je u pitanju film posvećen jednoj od najvažnijih istorijskih figura za Srbe sa obe strane Drine. Ipak, mnogo šta ovdje nije u redu. Zapravo, u ovom slučaju ništa nije u redu i samo odslikava stanje neodgovornosti i bahatosti političke elite Srpske.
Vlada RS odobrila je realokaciju famoznih 195.000 KM iz budžetske rezerve Ministarstvu prosvjete i kulture. U zahtjevu ove producentske kuće, koja se obratila Vladi Srpske, navodi se da je za okončanje ovog projekta od nacionalnog značaja potrebno 350.000 evra, saopšteno je iz Biroa Vlade Srpske za odnose sa javnošću. A priča oko podrške Vlade RS ovom projektu datira od jeseni 2018. godine, kada je Alternativna televizija objavila da su producenti filma “Kralj Petar Prvi” u režiji Petra Ristovskog izjavili da su dobili podršku Vlade i Republike Srpske i predsjednika Srpske Milorada Dodika.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
“Odluka Milorada Dodika da stane uz naš film dolazi u pravom momentu. Republika Srpska i Srbija su povezane pupčanom vrpcom. Srbija je majka Republici Srpskoj, pa je ova odluka kao kada se sin koji je uspio u životu zahvaljuje majci“, rekao je tada Lazar Ristovski. Ujedno je i najavljeno da će film premijerno biti prikazan u Srbiji 5. decembra, a nekoliko dana kasnije i u Banjaluci. Mnogi su to protumačili kao način da se vladajući SNSD oduži Lazaru Ristovskom za njegovu podršku ovoj stranci u protekloj predizbornoj kampanji, a posebno zbog govora na centralnom skupu SNSD-a na banjalučkoj tvrđavi Kastel.
Situacija se nakon toga komplikuje. Premijera filma u Beogradu se dogodila 5. decembra 2018. bez predstavnika Republike Srpske, ali i bez obećane premijere u Banjaluci (do dana današnjeg, skoro mjesec i po dana nakon beogradske premijere). Nakon desetak dana u srpskom Kuriru je izašao intervju sa Ristovskim koji je Dodika optužio da ga je prevario. “Žao mi je jedino što me je, izgleda, Dodik prevario. Obećao je pare za film, ali se više ne javlja. Biće to moje veliko razočaranje ako tako ostane“, rekao je tada Ristovski.
Portal GERILA.info je imao informaciju da je Ristovskom obećana suma od čak million KM za film “Kralj Petar Prvi” i tada smo kontaktirali Lazara Ristovskog koji je tražio da pitanja pošaljemo mailom. Nakon nekoliko dana i nakon više naših poziva, rekao je da “ipak nema vremena da daje intervjue”.
Odlučili smo da ne objavljujemo priču jer nismo imali dokaze da će se ta najavljivana pomoć ovom filmu zaista i dogoditi. Međutim, izgleda da su se vjetrovi promijenili, pa smo u 2019. prisustvovali spektakularnom obrtu (zli jezici bi rekli “kao u filmu”). Ušli smo u 2019. godinu i jedan od prvih poteza Ministarstvu prosvjete i kulture pod vođstvom nove šefice Natalije Trivić, inače kadra Ujedinjene Srpske, bila je upravo ova sramna odluka.
Zašto sramna, zapitaćete se.
Zato što obesmišljava institucije kulture, banjalučku Akademiju umjetnosti (odnosno njeno postojanje), ali i pravila sistema koji su pravili upravo oni koji ga danas gnusno krše.
Pitanja smo uputili Ministarstvu prosvjete i kulture, ali još uvijek nismo dobili odgovore. Ukoliko ih dobijemo objavićemo ih naknado.
Naravno, na naše nove pozive i poruke Lazar Ristovski nije odgovarao.
Krenimo redom.
U ovoj teškoj situaciji protiv finansiranja u film i kulturu može se pronaći mnogo argumenata. Međutim, jedna činjenica ne može da se zaobiđe a to je da se bez ovog ulaganja gubi identitet i gubi čak i šansa da promijenimo stvari na bolje. Važnost filma kao proizvoda od nacionalnog interesa prepoznale su sve zemlje u Evropi i svaka od njih ulaže relativno veliku količinu novca da bi zasijala na filmskom nebu. U ovome, Republika Srpska je ubjedljivo na posljednjem mjestu. U Republici Srpskoj se za produkciju filmova iz budžeta godišnje izdvaja 100.000 KM. Da bismo bolje razumjeli koliko je ovakva situacija dramatična, dovoljno je reći da je Republika Srpska najsiromašniji filmski prostor u Evropi po količini snimljenih filmova u odnosu na broj stanovnika i da čak i kada bi uložila 20 puta više sredstava i dalje bi bila na posljednjem mjestu.
Sve zemlje u Evropi imaju nacionalne, a ponekad i regionalne, filmske fondove koji finansiraju filmove kao nacionalne proizvode ili putem većinskih ili manjinskih koprodukcija. Svi fondovi bez izuzetka funkcionišu putem javnog poziva, a projekte za finansiranje biraju pojedinci ili višečlani žiri koji je sastavljen od stručnjaka iz oblasti filmske umjetnosti. Svi fondovi bez izuzetka se finansiraju javnim novcem. Koprodukcije podrazumijevaju da produkcijske kuće iz više zemalja podržavaju jedan filmski projekat. Ukoliko se ispune uslovi Evropske konvencije o kinematografskoj koprodukciji to znači da se film predstavlja kao kreativni proizvod svih zemalja koproducenata. Jedna zemlja može da bude većinski ili manjinski koproducent shodno količini sredstava koje je uložila u taj projekat. Republika Srpska je (pored Luksemburga, ali iz potpuno drugog razloga) prostor sa najvećim deficitom u finansiranju manjinskih koprodukcija u Evropi – u poslednjih 10 godina smo, kao manjinski koproducenti uložili naših 1.950.000 EUR u filmove iz Republike Srbije (preko 85% diskrecionim pravom i mimo konkursa), a Srbija je uložila 131.000 EUR (sve javnim konkursom i transparetno) kao manjinski koproducenti u filmove iz Republike Srpske. Da podsjetimo na prethodnu činjenicu – Republika Srpska raspolaže sa 50.000 EUR (javnog i konkursom dijeljenog novca), a Filmski centar Srbije sa 8 miliona evra u 2018. godini, a predviđeno je da u 2019. godini raspolaže sa 10 miliona.
Na ovu temu već je pisao Igor Tešić, banjalučki režiser, u kolumni za portal Frontal.rs, kada je otvoreno pitao vlast u RS:
“Ako će se tako dijeliti naš novac postavlja se pitanje čemu onda školovanje kadrova na Akademiji umjetnosti Univerziteta u Banjoj Luci? Kako da naši režiseri, scenaristi, glumci, scenografi, montažeri, steknu znanje i reference ako neće biti podržani na pravi način od države u kojoj žive i stvaraju?”
Reagovao je i Arsen Čarkić, banjalučki pijanista, koji je u autorskom tekstu za portal www.kulturiste-portal.com kritikovao potez Vlade RS.
“Budžet koji ta ista Vlada (tačnije Ministarstvo kulture) izdvaja na godišnjem nivou za sve izložbe, predstave, koncerte, knjige itd. umjetnika koji rade na području Republike Srpske iznosi oko pola miliona maraka“, napisao je, između ostalog, Čarkić.
Na kraju je poručio kulturnjacima da se za svoj bolji položaj bore metodom, upravo, Lazara Ristovskog: “Pošto je gospodin Ristovski novac iz našeg sirotinjskog budžeta dobio tako što je otvoreno prozivao Vladu Republike Srpske, ja ću sad i sam primijeniti taj recept, otvoreno ću ih prozivati, sve dok ta ista Vlada ne kupi novi Stainway D, ili Yamahu CFX.“
Ne postoji filmski novac u Evropi (nacionalni ili regionalni fond, nacionalne televizije itd) koji je “jeftiniji” nego novac kojim građani Republike Srpske finansiraju filmove iz Republike Srbije. Kada god dobijete javni novac za svoj film iz neke zemlje (pa tako i iz Republike Srbije), on (logično) dolazi sa obavezama: neophodan je angažman produkcijske kuće iz te zemlje kao koproducenta, učešće kreativno/tehničke ekipe iz zemlje koja finansira film i/ili snimanje na teritoriji te zemlje i/ili postprodukcija sa kompanijama registrovanim u toj zemlji itd. U nekim zemljama postoje fondovi (kao u Njemačkoj i Francuskoj), čija pravila su još rigoroznija: kada dobijete novac za produkciju morate da potrošite 150% od dobijenog novca na datoj teritoriji, dakle, morate ne samo da potrošite ono što ste dobili, nego da dodate još pola svog novca i potrošite ga tamo! Republika Srpska je odlukom Vlade finansirala debitantski film Petra Ristovskog, Kralj Petar I, čiji je ukupan budžet oko 2 miliona EUR sa dva godišnja budžeta Republike Srpske za film (195.000 KM) koji je već pet sedmica u distribuciji i uskoro će završiti sa bioskopskim prikazivanjem. To znači da se sve ovo vrijeme grb Republike Srpske (koji bi trebalo da bude obavezan pošto je finansiran sredstvima Vlade Republike Srpske) ne nalazi ni na najavnoj ni na odjavnoj špici ovog filma. Takođe, niti jedna marka ovog novca nije potrošena na teritoriji Republike Srpske (samo jedan glumac iz Republike Srpske je dobio sporednu ulogu, a niti jedan član kreativno-tehničkog tima).
Naposlijetku, kakva se poruka šalje onima na kojima “svijet ostaje”? Dragi studenti, poruka cijele priče bi mogla da bude: Uzalud studirate na Akademiji umjetnosti!
Vaše starije i iskusnije kolege će vjerovatno uskoro prestati da se bave ovim poslom jer to više nema nikakvog smisla, a vi nikada nećete ni početi da se bavite istim, jer je “naš” kompleks niže vrijednosti prema Republici Srbiji toliko velik, a njihova potreba da vas angažuju i na bilo kakav način se oduže tom “jeftinom novcu” toliko mala da ćete samo da se zgledate i žalite što ne postoji sistem/filmski fond/pametna politika/(upiši sam/a) koji će vam omogućiti bilo kakvu egzistenciju, a kamoli kreativni rad bez prepreka. I da budemo jasni, svi producenti, pa tako i Lazar Ristovski bi htjeli da imaju uslove i novac koje su dobili kod nas. I nisu oni krivi, to je posao. Mislite da je lako izaći na binu u predizbornoj kampanji? Mislite da je lako snimiti film od 2 miliona EUR u Srbiji? Mislite da je lako izjaviti „Odluka Milorada Dodika da stane uz naš film dolazi u pravom momentu. Republika Srpska i Srbija su povezane pupčanom vrpcom. Srbija je majka Republici Srpskoj, pa je ova odluka kao kada se sin koji je uspeo u životu zahvaljuje majci!” a znati da sin, gladan, go i bos, novcem za posljednji doručak finansira majku koja, u Pradi, kupuje unikatne cipele sa zlatnom štiklom proizvedene 1915. godine. Nije on kriv, kriv je naš sistem koji im je omogućio naš „jeftin“ novac za njihove projekte!
I za kraj, ne manje bitno, a o tome je takođe naš portal pisao ranije, strategija kulture Republike Srpske i dalje tapka u mjestu. Strategijom razvoja kulture je planirano da se svake godine budžet za kulturu sukcesivno povećava za 0,2% kako bi se do 2022. došlo do 1.5%. Međutim, od planiranog povećanja se ništa nije desilo, tako da je budžet u 2018. ostao 0.6%, a i za ovu godinu će, po svim prilikama ostati na 0.6%. Treba li uopšte da napominjemo da je ova vlast usvojila tu istu strategiju i, naravno, ne sprovodi je u djelo. Sa druge strane, bez strategije, bez zakona, bez pravila, bez uslova… dođete na predizborni skup vladajuće stranke i dobijete 100.000 evra bez ikakvog uslovljavanja.
Neka je na čast svima. I Vladi RS što daje. I predsjedniku Dodiku što obećava. I Ristovskom što uzima.
I nama što ćutimo.
*Tekst je proizveden u okviru medijskog pool-a Mreže ACCOUNT (Antikorupcijska mreža organizacija civilnog društva)
GERILA.info
