Javno preduzeće Putevi Republike Srpske pokrenulo je 16.08.2022. godine postupak javne nabavke „Televizijske usluge predstavljanja JP Putevi RS d.o.o. Banja Luka u 2022. godini“.
Za ovu namjenu planirano je 85.470,09 KM bez PDV-a, odnosno 100.000 KM sa PDV-om. Riječ je o stavci koja je planirana Planom javnih nabavki za 2022. godinu, dokumentom koji je usvojen na sjednici Nadzornog odbora preduzeća 14. aprila te godine.
Međutim, u ranijim godinama ovo javno preduzeće nije oglašavalo javnu nabavku za pomenute usluge, a prema kvartalnom planu koji je trenutno dostupan, predstavljanje putem TV-a nije planirano ni u 2023. godini.
Kako je navedeno u tenderskoj dokumentaciji, ponuđač treba da pruži usluge snimanja, montaže i emitovanja kraćih priloga (do 2 minuta), reportaže do 15 minuta, montiranje i emitovanje gostovanje predstavnika JP Putevi RS, terensko snimanje i objave čestitki.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Iako je riječ o zaista velikom iznosu, JP Putevi nisu tražili garancije ni za ozbiljnost ponude, kao ni za uredno izvršenje ugovora, a na pomenuti tender stigla je samo jedna ponuda, preduzeća A MEDIA iz Banjaluke, koje je na kraju i dobilo posao.
Iako je tenderskom dokumentacijom jedan od uslova bio da ponuđač mora da ima dozvolu za televizijsko emitovanje koje se vrši pomoću zemaljske radiodifuzije, A media nema pomenutu dozvolu. Ipak, naručilac posla je naveo i da ukoliko ponuđač posla nje direktno TV stanica, potrebno je da dostavi ugovor sa TV stanicom, koja ispunjava uslove navedene u tenderu. Ipak, zanimljivo je i da „Putevi“ od ponuđača nisu tražili garanciju za ozbiljnost ponude, kao ni garanciju za uredno izvršenje ugovora.
Riječ je o preduzeću koje je osnovano samo samo dvije godine prije raspisivanja pomenutog javnog poziva sa dvije zaposlene osobe, a koje je prema dostupnim podacima samo u 2022. godini sklopilo 17 poslova sa javnim preduzećima i institucijama, u vrijednosti od 411.150 KM.
Inače, pomenuta A MEDIA je kćerka firma Alternativne televizije iz Banjaluke, te je i registrovana na istoj adresi, Ulica Gundulićeva 33/4.
Registrovana je sa osnovnom djelatnošću 58.13 – Izdavanje novina, te su zvanični izdavač lista Faktor. Međutim, u registru se navodi da mogu da daju sljedeće poslovne usluge:
– pravo, marketing, konsalting, regrutovanje, štampanje i bezbjednost
– Reklamne i marketinške usluge
– Reklamne usluge
– Reklamne kampanje
– Javno oglašavanje, terenski marketing
– Direktni marketing
– Promocije – reklamne akcije
– Radio i televizijske usluge
– Radio usluge
– Televizijske usluge
– Usluge televizijskog emitovanja (za koje još uvijk nemaju dozvolu RAK)
– Novinske agencije
Prema izvodima iz sudskih registara, A MEDIA je zvanično registrovana 05.10.21020. godine.
Prema podacima APIF-a, tu godinu nije imala nikakve prihode, te je poslovala sa gubitkom od 7.939 KM. Međutim, ista ta firma je već 2021. godine prikazala prihode u vrijednosti 184.635 KM, te iskazanu dobit od 38.000 KM. Još uvijek nisu dostupni podaci za prethodnu 2022. godinu.
„U 2022. godini pomenuta firma je zabilježila prihod od 291.166 KM, te dobit od 51.562 KM“, uz samo „jednu prosječnu zaposlenu osobu“.
Ipak, ono što je zanimljivo, pomenuta firma je tek 2022. godine počela sklapati ugovore sa javnim preduzećima i institucijama i to nekoliko mjeseci nakon što je Alternativna televizija dospjela na crnu listu Sjedinjenih američkih država, zbog povezanosti sa Miloradom Dodikom, a u odluci o sankcijama, Ministarstvo finansija SAD-a je Alternativnu televiziju nazvala Dodikovom ličnom medijskom kućom.
“Alternativna televizija d.o.o. Banja Luka (ATV), medijska kuća sa sjedištem u Banjaluci, RS, u privatnom vlasništvu je kompanije koja je usko povezana sa Dodikovom porodicom. Međutim, sam Dodik, iza scene, lično kontroliše ATV, na primjer tražeći da on lično odobri medijske priče koje se odnose na politički osjetljive teme. Dodik je stekao ATV da bi svjesno i izričito promovisao sopstvenu agendu koja uključuje njegove napore da ocrni ostale političke ličnosti, da poboljša svoj javni imidž i promoviše svoje lične i političke ciljeve”, navodi se između ostalog u saopštenju, te se dodaje da je novac javnih kompanija usmjeravan ka ATV-u.
Međutim, nakon odluke o sankcijama, veliki dio poslova počinje da sklapa i njihova kćerka firma “A media”.
Od 27 sklopljenih poslova u 2022. godini i do kraja marta 2023. koje je A media imala sa javnim preduzećima i institucijama, putem javnih nabavki, ubjedljivo najviše novca je izdvojeno iz Elektroprivrede Republike Srpske i njenih zavisnih preduzeća, ukupno 168.700 KM, kroz šest poslova.
Prema podacima portala javnih nabavki, A Media je (uprkos prikazanom prihodu od 291.166 KM), sklopila u 2022. godini 17 ugovora, ukupne vrijednosti 411.150 KM. Od tog broja je 14 govora otvorenim postupkom (325.200 KM), dva ugovora po osnovu konkurentskog zahtjeva (79.950) i jedan direktni sporazum (6.000 KM).
U dosadašnjem dijelu 2023. godine (do 30. juna), poslovni registar AKTA.ba zabilježio je da je A media sklopio sedam ugovora ukupne vrijednosti 126.500 KM. Na portalu javnih nabavki onemogućen je uvid u ugovore koji su sklopljeni u posljednjih 60 dana.
Takođe, ova firma dobila je ugovor od Grada Doboj, gdje se kao jedini ponuđač prijavila na tender za “Pružanje usluga medijskog praćenja gradonačelnika, predstavnika Gradske uprave Doboj i promocija lokalne zajednice u 2022”. Vrijednost ugovora je tačno 100.000 KM.
Slično kao i sa Putevima Republike Srpske, a i Gradom Doboj, A media se pojavila i kao jedini ponuđač za “Usluge medijskog predstavljanja započetih i izgrađenih dionica autoputeva” koje je raspisalo preduzeće “Autoputevi Republike Srpske”, vrijednosti 60.000 KM, bez PDV-a.
S druge strane, Alternativna televizija kao pravno lice je baš u 2022. godini zvanično “smanjila” saradnju sa institucijama i javnim preduzećima, čak tri puta, te je kroz 29 postupaka prihodovala samo 137.898 KM. Od 29 postupaka, čak 24 su sklopljena direktnim sporazumom.
Poređenja radi, u prethodnim godinama, Alternativna televizija je u 2021. godini prihodovala kroz 36 postupaka 420.000 KM, a godinu ranije 465.000 KM kroz 61 postupak.
Ukupno gledano, Alternativna televizija je kroz postupke javnih nabavki dobila više od 190 poslova sa institucijama i javnim preduzećima od početka 2018. godine, to jeste promjene vlasničke strukture, kada su akcije te medijske kuće počeli kupovati privatni preduzetnici bliski vlasti RS, Slobodan Stanković, Mile Radišić, a kasnije i ostale kompanije koje se dovode u blisku vezu sa vlastima Republike Srpske.
PROČITAJTE JOŠ: Prointer preuzeo potpunu kontrolu nad ATV-om
„Alternativna televizija od 2018. godine u principu dobija duplo više novca nego što je dobijala do tada. Dakle, novac koji se dobija kroz postupke javnih nabavki je uvećan za duplo i zadnje tri-četiri godine se ne mijenja ta količina u nekom znatnijem obimu, međutim, to je jedan od načina na koji se finansira većina medija, a između ostalog i Alternativna televizija“, kaže Damjan Ožegović, istraživač iz Transparency International.
Napominje da je jasno vidljiva veza između Alternativne televizije i kćerke firme „A media“, ali da je ipak potrebno istražiti koliko mogu biti ozbiljne ponude firmi koje imaju samo jednog ili dva zaposlena.
„Nisu rijetki slučajevi da ponuđači koji imaju samo jednog zaposlenog, čak i za mnogo komplikovanije nabavke roba, radova i usluge, pa tako i za ovaj posao, na žalost kod nas to nije rijetkost. Sigurno da jeste posao za provjeru, u prvom redu kod ugovornih organa koji daju novac takvim ponuđačima, a onda i kod inspekcijskih organa, budući da se dovodi u pitanje koliko te firme, odnosno ti ponuđači mogu da ispoštuju sve što im se tenderom odnosno javnom nabavkom daje u rad, odnosno koliko imaju prethodnog iskustva, a upravo to i jeste upitno, s obzirom da je ovaj ponuđač dobio oko 400.000 KM bez PDV-a raznih nabavki u jednoj godini, a da nije imao prethodnog iskustva. Dakle, pitanje je što ga je upravo kvalifikovalo da upravo on bude izabran od strane ugovornih organa“, dodaje Ožegović.
Slično misli i Slobodan Golubović, urednik portala pratimotendere.ba. On navodi da postoje indicije da je jedan broj pomenutih tendera namješten baš za pomenuta preduzeća.
„Svaki postupak javne nabavke čija je svrsishodnost krajnje upitna, u kome se analizom utvrdi da su uslovi kvalifikacije i tehničke specifikacije definisani tako da ih može ispuniti samo jedan ponuđač i koji na kraju rezultira tako da je dostavljena samo jedna prihvatljiva ponuda rizičan je na korupciju i druge zloupotrebe“, kaže Golubović.
Napominje i da s aspekta javnih nabavki, u pomenutim postupcima, bez obzira na pitanje da li je položaj drugih medija ravnopravan ili ne, postavlja se drugo pitanje, a to je da li preduzeća koja sklapaju ugovore sa medijima imaju ikakvu potrebu da to rade.
„Ako znamo da većina ugovornih organa na tržištu nema konkurenciju, ako znamo da se većina novinara i medija uvijek odazove na poziv da isprati neki bitan događaj i to uradi potpuno besplatno u javnom interesu, ovdje je ključno pitanje da li su ove nabavke uopšte neophodne i koja je njihova svrha“, navodi Golubović.
Dodaje i da je finansiranje medija kroz zloupotrebu javnih nabavki jedan od najčešćih i najbitnijih izazova sa kojima se susrećemo kroz analize rizika u javnim nabavkama.
Iz Alternativne televizije nisu odgovorili na pitanja koja smo uputili na njihovu adresu putem e-maila njihovoj PR službi, ni o odnosima sa javnim preduzećima, ali i sa optužbama da se na ovaj način vrši direktni uticaj na njihovu uređivačku politiku, to jeste da su u bliskoj vezi sa SNSD-om i ostalim partijama koje predstavljaju vlast u Republici Srpskoj.
S druge strane, predsjednik Udruženja novinara BiH Marko Divković kaže da se nesporno vidi veza između načina izvještavanja ATV-a i SNSD-a, stranke koja je na vlasti u Republici Srpskoj od 2006. godine.
„I sami ste vidjeli da su i Sjedinjene američke države označile da je Alternativna televizija u uskoj vezi sa Miloradom Dodikom i da su istom odlukom i Dodik i pomenuta medijska kuća došle na crnu listu te zemlje. Nekada je ATV bio sinonim za slobodno novinarstvo. Ta televizija je u samo nekoliko godina napravila veliki zaokret u svom izvještavanju“, izjavio je Divković.
Iz javnih budžeta godišnje oko 30 miliona maraka za finansiranje medija
Alternativna televizija nije jedina medijska kuća koja se velikim dijelom finansira iz javnih budžeta. Prema analizama Transparency internationala, ukupno se iz budžeta za pomoć medijima na svim nivoima u BiH izdvaja preko 30 miliona maraka godišnje. Kako navode, taj broj raste i samo u posmatrnom periodu u zadnjih pet godina, porastao je preko 50 posto.
„Osim direktnih budžeta medijima se daje pomoć na način da se preduzeća, ustanove i druge institucije reklamiraju u medijima, odnosno da usluge reklame i propagande nabavljaju putem javnih nabavki, na taj način direktno daju novac određenim medijima, posebno imajući u vidu da se velika količina tog novca daje ili pregovaračkim postupcima ili direktnim sporazumima koji ne podliježu aktivnoj i pravičnoj konkurenciji. Čak su u Regulatornoj agenciji za komunikacije naveli da na ovaj način dolazi do pristrasnog izvještavanja, te da dolazi do praćenja samo jedne političke opcije – one koja daje novac, odnosno one kojoj pripada funkcioner koji upravlja određenom institucijom“, navodi Damjan Ožegović.
U analizi Transparency internationala koja je rađena krajem 2019. godine, navodi se da su od 2014. do 2018. godine povećani izdaci za 44 posto kada je riječ o finansiraju medija javnim sredstvima.
Od 30.870.215 KM u 2018. godini, čak 23 miliona i 200 hiljada potrošili su kantoni u FBiH i lokalne zajednice, na području cijele BiH.
Ipak, Marko Divković kaže da finansiranje medija iz budžeta ne mora da bude nužno negativna pojava.
„To je ponekad jedini način da se održe lokalni mediji, koji imaju jako veliki značaj u određenim sredinama. Oni ne bi mogli preživjeti bez novca koje dobijaju od javnih institucija, bilo direktno kao pomoć ili kroz grantove ili kroz javljanja na tendere za marketinške usluge i oglašavanje“, rekao je Divković.
Ipak, kaže da je svjestan brojnih zloupotreba a koje imaju direktnu vezu sa kupovinom naklonosti medija od strane političkih struktura koji upravljaju određenim resursima, to jeste da mediji koji se finansiraju na ovakav način često budu uslovljeni da izvještavaju na način koji traže predstavnici vlasti, nezavisno o kom nivou se priča.
U analizi Transparency internationala se takođe navodi da javni mediji rade u interesu političkih partija i da očigledno nisu bili u službi javnosti i time ostvarili svoju osnovnu ulogu.
Gerila
