Dok zemlje širom svijeta postavljaju barijere za širenje novog koronavirusa, istoričari Aron Ves Mičel i Čarls Ingrao u autorskom tekstu za The Wall Street Journal sugerišu da bi možda bilo korisno podsjetiti se jednog od najuspješnijih karantinskih sistema u istoriji.
Car Svetog Rimskog Carstva Jozef I je 1710. godine odlučio da blokira širenje epidemije malih boginja sa Balkana stvarajući „sanitarni kordon“ duž južne granice Habzburške monarhije sa Osmanskim carstvom. Međutim, iako je zaustavio širenje epidemije na sjever, te mjere nisu uspjele da spasu njega samog – umro je od malih boginja u aprilu 1711. godine, nakon sastanka sa premijerom, koji nije bio svjestan da je njegova ćerka bila zaražena. Tada se nije previše znalo o „socijalnom distanciranju“. Ipak, sanitarni kordon carstva nadživio je cara Jozefa I još vijek i po nakon njegove smrti.
Sistem koji je Jozef I stvorio imao je nekoliko prednosti. U doba kada je većina međunarodnih granica bila definisana samo preklapanjem feudalnih jurisdikcija, habzburško-osmanska granica se prostirala hiljadama kilometara i sačinjavale su je rijeke, planinski vrhovi i granične oznake koje je postavila bilateralna mirovna komisija. To je bila vojna zona sa velikim utvrđenjima i vojnim garnizonima, koja nije samo branila carstvo od turskih upada, nego je uspostavljala carinske punktove i kontrolisala hrišćanske izbjeglice koje su bježale od Turaka.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Mičel i Ingrao su habzburško-osmansku granicu uporedili sa američkom granicom danas. Dok Amerikance na granicama sa Meksikom i Kanadom čuva 21.000 američkih pograničnih policijaca, Habzburšku monarhiju je čuvalo čak 100.000 žestokih srpskih i hrvatskih pješadinaca koji su nadzirali južnu habzburšku pograničnu zonu, koja se prostirala i po nekoliko desetina kilometara u dubinu habzburške teritorije.
Do sredine 18. vijeka, oko 2.000 utvrđenih stražarskih kula bilo je postavljeno na svakih pola kilometra granice, zajedno sa 19 graničnih prelaza na kojima su bili objekti u kojima su se svi putnici koji su ulazili registrovali, smještali i izolovali na najmanje 21 dan prije nego što su dobijali dozvole za ulazak na teritoriju carstva. Stambene prostorije su se svakodnevno dezinfikovale sumporom ili sirćetom, dok se trgovačka roba razvrstavala prema osjetljivosti na prenošenje mikroba. Habzburški agenti na osmanskoj teritoriji pružali su obavještajne podatke koji su službenicima na granici omogućavali da prilagode karantinsko vrijeme – ili čak privremeno da ga suspenduju.
Pravila su se strogo primjenjivala. Jedan engleski putnik namjernik je primijetio da “ako ste se usudili da prekršite pravila karantina, sudiće vam se na vojnom sudu. Sud će vam izreći kaznu u sudnici koja se nalazila pedesetak metara dalje, a nakon toga će vas streljati i pokopati”.
Do 1881. habzburška vojna granica imala je mnoge uloge, djelujući kao prepreka ilegalnoj imigraciji, kao sistem ranog upozoravanja protiv otomanskih upada i kao izvor sjajnih boraca za borbu u austrijskim ratovima. Ali, borba protiv širenja epidemija sigurno je dala svoj najveći, uglavnom neshvaćeni doprinos. Vijek i po prije osnivanja granice, kuga je došla u Evropu sa Bliskog Istoka u najmanje osam navrata, nakon čega nije bilo većih epidemija. Barem pet puta su epidemije iz Osmanskog i Ruskog carstva zaustavljene na granici Habzburškog carstva.
Jedan od najvećih poštovalaca kordona bio je Napoleon. Najpoznatiji po uništavanju svojih neprijatelja i njihovih institucija, usvojio ga je za vrijeme okupacije Egipta (1798), a zatim naredio da se „sačuva u cjelosti“ nakon aneksije Hrvatske (1810-13).
Razlozi propadanja kordona bili su višestruki. Napadali su ga kako liberali (jer je ometao trgovinu), tako i nacionalisti u Mađarskoj i Hrvatskoj (jer je vlastima u Beču dao kontrolu nad granicom). Nakon što se carstvo podijelilo na austrijsku i mađarsku polovinu, Mađarska je ukinula instituciju kordona.
[pdf-embedder url=”http://www.gerila.info/wp-content/uploads/2020/04/The_Wall_Street_Journal_-_07_04_2020-Jozef-I.pdf” title=”The_Wall_Street_Journal_-_07_04_2020 Jozef I”]
Jedna od zaostavština habzburškog iskustva je potreba da se predvidi, a ne da se reaguje na prijetnje. Drugo je da je fizički prostor važan u borbi protiv epidemija. Autori, iz konzervativnog aspekta, naglašavaju da je zapadnoj javnosti naviknutoj na benefite globalizacije teško progurati restriktivne mjere i dobro regulisane granice koje znatno doprinose javnom dobru. Sugerišu da nijedna strategija očuvanja javnog zdravlja ne može suzbiti širenje zaraze koja se već proširila unutar zemlje a da se ne zaustavi priliv novih zaraženih.
Pored toga, epidemije se ne tiču samo javnog zdravlja, one su takođe predmet geopolitike. Za habzburške vlasti upravljanje širenjem epidemija bilo je i bezbjednosno pitanje. Položaj monarhije u odnosu na Otomansko carstvo može se porediti sa trenutnim odnosom Zapada prema Kini. Najgore zaraze posljednjih godina – SARS (2002-03), ptičiji grip (2005) i sada Covid19 – potiču iz zemlje koja je strateški suparnik Zapada. Autori ističu da će se nakon ove krize epidemije morati shvatiti ozbiljnije kao bezbjednosna prijetnja, čak i onda kada Zapad traži pravi balans u trgovinskim odnosima koji mora uključivati manje oslanjanje na kineske lance snabdijevanja.
Naposlijetku, naglašavaju da habzburško iskustvo pokazuje da borba protiv epidemija ne mora da bude na štetu saveza, međunarodne trgovine ili civilizacije u najširem smislu, kao što se neki plaše. Mnogo prije aerodromskih karantina, Habzburško carstvo se efikasno borilo protiv širenja kuge sa istoka, održavajući pri tom sistem trgovine sa Osmanlijama, držeći širom otvorene granice unutar sopstvenog carstva (svojevrsna proto-šengenska zona), upravljajući dobro regulisanim sistemom trgovine i diplomatije sa svojim zapadnim susjedima i razvijajući jednu od najkosmopolitskijih civilizacija u istoriji.
