Izbori su na pragu. Doduše, predizborna dreka nam tek predstoji. Ko preživi predizborni septembar, pričaće. A onda možemo „na miru“ da biramo. Međutim, postavlja se pitanje koga? Ko zaslužuje da dobije glas? Zar nisu svi isti? Pogotovo unutar jedne stranke?
Percepcija da su svi političari isti uveliko se zasniva na činjenici da ne postoje individualni glasovi unutar političkih partija. Stvara se osjećaj da svakim danom sve više i više jačaju oligarhijske tendencije unutar političkih partija. Gledajući partijske skupštine i sastanke stičemo utisak da je uprava partijskih aktivnosti u rukama nekolicine privilegovanih. Kao posljedica toga, u državnom parlamentu diskusija je samo formalnost – sve je unaprijed odlučeno u partijskim odborima. Vođe političkih partija imaju još jedno sredstvo za uvećanje svoje stranačke moći – monopol na partijsku blagajnu. Raspolaganje stranačkim novcem im omogućava da članove svoje partije, posebno poslanike u državnom i lokalnim parlamentima, drže na povocu, zato što im partija plaća izborne troškove ili isplaćuje mjesečna primanja na ime izdržavanja. S tim u vezi, poslušnost i poštovanje šefa partije se nameće kao obaveza. Zadatak partijskih poslušnika sastoji se u tome da podržavaju šefa i njegove najbliže pomoćnike. Možemo reći da za člana partije i poslanika u parlamentu hrabrost da ima svoje mišljenje predstavlja slabost, dok je potčinjenost mišljenju partijskog vođe prednost i predstavlja redovno stanje duha.
Navedeni presjek stanja unutarstranačke demokratičnosti dao je Mojze Ostrogorski u svojoj knjizi „Demokratija i političke partije“. Problem je što je on opisivao stanje u partijskom sistemu i političkom životu Engleske na početku 20. vijeka. Dakle, prije 100 godina. Slaviša Orlović u knjizi „Političke partije i moć“ zaključuje da je razočarenje u političke partije nastalo kao posljedica njene nedemokratske strukture. Kod Engleza prije 100 godina, a kod nas danas. Nije strašno, kasnimo samo 100 godina za Englezima.
Zanimljiva su razmišljanja i Roberta Mihelsa koji u svojoj knjizi „Sociologija partija u savremenoj demokratiji“ opisuje partijski život Njemačke na početku 20. vijeka. Dakle, opet prije 100 godina, ali možemo pronaći sličnosti sa sadašnjim stanjem u RS i BiH. Mihels ističe da su političke partije apsolutističke i u njima je prepoznao militantnu i vojničku prirodu. Rješenja moraju biti brza, disciplina stroga, zapovijesti apsolutne a poslušnost pravovremena. Uočio je da opšta potreba masa da obožavaju vođe dolazi do posebnog izražaja u političkim partijama. Zvuči poznato?
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Što se oligarhijskih tendencija u političkim partijama tiče, zapazio je jaku centralizaciju partijskog odlučivanja i gomilanje ovlašćenja u malo ruku, što nerijetko vodi tendenciji ka zloupotrebi moći, i unutar političke partije, i u društvu, kako u tadašnjoj Njemačkoj, tako i danas u RS i BiH.
Zanimljiva je i konstatacija da učešće u vlasti u izvjesnoj mjeri umanjuje demokratske kapacitete političkih partija, što najbolje možemo vidjeti na primjeru SNSD-a. Takođe, sa brojčanim rastom partije borba za velika načela postaje nemoguća. S tim u vezi, samo male partije mogu sebi priuštiti luksuz postojane, principijelne i hrabre partijske politike. Slično državi, i političke partije počivaju na autoritetu i disciplini, što umanjuje njihov demokratski potencijal.
Kako bi prepoznali stepen unutrašnje demokratičnosti političkih partija, možemo se poslužiti kriterijumima praćenja i mjerenja kvaliteta unutrašnjih demokratskih odnosa u političkim partijama na koje je ukazao Vukašin Pavlović u svojoj knjizi „Država i društvo“. On ističe da je stepen demokratičnosti u načinu izbora partijskog rukovodstva izuzetno važan kriterijum unutrašnje demokratičnosti političkih partija. Dalje, ograničavanje mandata i princip rotacije na ključnim partijskim funkcijama je takođe važna mjera unaprijeđenja unutrašnjih demokratskih odnosa. Možemo vidjeti na primjeru vladajuće koalicije u RS da ovaj kriterijum nije ispoštovan. Marko Pavić je predsjednik DNS 15 godina, Petar Đokić je predsjednik Socijalističke partije od 2002. godine, dok je Milorad Dodik predsjednik, prvo Stranke nezavisnih socijaldemokrata a onda i Saveza nezavisnih socijaldemokrata, više od 20 godina.
Važan kriterijum kvaliteta unutrašnjih demokratskih odnosa u političkim partijama je i odgovornost partijskog vođstva za neuspješne političke poteze, što nije čest slučaj u političkom životu RS i BiH. Pored toga, spremnost na različita mišljenja i toleranciju partijskih frakcija je takođe važan kriterijum koji najčešće nije prisutan u političkim partijama u RS i BiH.
Transparentnost partijskih finansija je jedan od najvećih problema koji utiču na stepen demokratičnosti političkih partija. Nerijetko, posebno pred izbore, političke partije u RS i BiH kriju, kao zmija noge, priliv i trošenje novca, ubacajući crv sumnje u javnost u vezi sa zakonitošću svojih finansijskih tokova.
Sve u svemu, može se izvući opšti zaključak da demokratičnost jednog društva u velikoj mjeri zavisi od demokratičnosti političkih partija. Nerijetko lideri partija iste oligarhijske principe koji važe u njihovim partijama primjenjuju na društvo i državu, ponašajući se kao da su njihovi vlasnici. Takođe, stranački lideri koji su osnovali partije ili su bili među osnivačima ponašaju se kao da su partije njihovo vlasništvo, što posljedično dovodi do toga da imaju isti osjećaj kad je i država u pitanju – ponašaju se kao da je država njihovo vlasništvo. Države razvijenije demokratije od naše prošle su kroz ovu fazu „dječijih bolesti“ demokratije prije jedan vijek. Ostaje nam samo nada da evolucija demokratije u RS i BiH neće trajati toliko dugo.
