Sve glasnija zapaljiva retorika i političke provokacije iz vrha Republike Srpske nailaze na oštre odgovore međunarodne zajednice.
Potezi predsjednika RS Milorada Dodika i njegovih saradnika ozbiljno ugrožavaju ne samo evropski put Bosne i Hercegovine, već i unutrašnju stabilnost zemlje. Najnoviji incident – proglašenje njemačke ministarke za Evropu i klimu Ane Lirman “personom non grata” – dodatno je narušio odnose BiH s jednom od najuticajnijih članica Evropske unije.
Ovakvo ponašanje nije izolovan incident, već kulminacija dužeg procesa u kojem vlasti Republike Srpske pokušavaju sistematski minirati državne institucije i pojačati anti-zapadnu retoriku. Njemačka, Austrija, SAD i Velika Britanija već su uvele sankcije Dodiku i njegovim saradnicima, a kako upozoravaju evropski zvaničnici, ovakvi incidenti mogli bi rezultirati dodatnim mjerama, pa čak i ograničavanjem pristupa evropskim fondovima.
Visoka predstavnica EU za spoljnu politiku i sigurnost Kaja Kalas tokom posjete Sarajevu jasno je poručila: „Nećemo tolerisati nikakve prijetnje teritorijalnom integritetu, suverenitetu i ustavnom poretku BiH. Neprihvatljiv je bilo kakav pokušaj razbijanja zemlje“. EUFOR ALTHEA, kako je istakla, ostaje garant stabilnosti, a dodatne trupe već su raspoređene kao odgovor na pogoršanje bezbjednosne situacije.
Međutim, dok Evropa brani osnovne vrijednosti mira i sigurnosti, Dodik se okreće alternativnim izvorima podrške. Izvještaji iz mađarskih medija otkrili su tajnu operaciju koju je, navodno, odobrio sam Viktor Orban – plan za “ekstrakciju” Dodika iz BiH u slučaju njegovog hapšenja. Ova operacija, koja je uključivala pripadnike mađarskog Centra za borbu protiv terorizma (CTC), izazvala je diplomatski skandal i zabrinutost među zapadnim saveznicima.
Profesor Neven Anđelić s Regent's univerziteta u Londonu ocjenjuje da Dodik više ne može pasti niže na međunarodnoj sceni. Ističe da Dodik svojim ponašanjem svjesno provocira kako bi izazvao reakcije koje bi mogao koristiti kao izgovor za dalju destabilizaciju. Prema njemu Dodik odavno ne djeluje u interesu građana, već kao pojedinac koji koristi institucije da bi se zaštitio od zakona.
Sličan stav iznio je i profesor Neophytos Loizides sa Univerziteta u Warwicku, koji upozorava da BiH ne smije postati talac destruktivnih političkih aktera. Naglašava da postdejtonska struktura ima ozbiljna ograničenja, ali rješenje nije razgradnja već transformacija.
“Podjela vlasti je po definiciji politički sistem koji se temelji na kompromisu i zajedničkom donošenju odluka pa ni politički sistem BiH ne smije biti izuzetak od tog pravila, a ovaj – baziran na Dejtonu – bio je nužan kako bi se rat zaustavio”, rekao je za N1.
Loizides ističe da među evropskim demokratijama postoji jasan konsenzus: ne postoji tolerancija za secesionističke projekte, naročito u regiji koja je već jednom prošla kroz rat.
U takvom ambijentu, sve više se govori o mogućnosti da EU preduzme radikalnije korake. Jedna od opcija koja se razmatra u Briselu jeste model “kiparskog presedana” – uvođenje fleksibilnih pristupnih mehanizama kojima bi se omogućilo da BiH uđe u EU iako pojedini entiteti opstruišu integracijski proces. Na dijelovima teritorije koji ne ispunjavaju evropske standarde, mogla bi se privremeno suspendovati primjena određenih dijelova pravne tekovine EU (acquis communautaire).
Poruka evropskih zvaničnika je jasna: političke elite mogu birati između izolacije i integracije, ali ne mogu očekivati ekonomske koristi i političku podršku dok istovremeno potkopavaju temelje pravne države.
U ovom trenutku, BiH se nalazi pred ključnim raskršćem. S jedne strane je evropski put, stabilnost, pristup fondovima i tržištima, a s druge – izolacija, blokade i politička neizvjesnost. Evropska unija, iako još uvijek suzdržana u reakcijama, jasno daje do znanja da vrijeme za odugovlačenje ističe.
Ako politički lideri, prvenstveno iz Republike Srpske, ne pokažu volju za saradnjom i poštovanjem državnog ustava, BiH bi mogla izgubiti i posljednju šansu da se stabilizuje i krene putem evropskih integracija. Ipak, profesor Loizides vjeruje da postoji prostor za umjerene aktere.
“Doći će trenutak kada će se moći sarađivati s opozicijom u Republici Srpskoj i tada Bosna i Hercegovina može iskoristiti svoj puni potencijal za ulazak u EU. To bi bilo od obostrane koristi jer bi i Evropa profitirala nagrađujući uspješnu funkcionalnu federaciju – a svima nam je potreban jedan inspirativan model”, ističe Loizides.
Vrijeme će pokazati ko će prevagnuti – glasovi razuma i saradnje, ili oni koji BiH guraju prema političkom ambisu.
Gerila.info
