Mađarski ministar inostranih poslova nakon iznenadnog banjalučkog sastanka sa Miloradom Dodikom, 26. januara, nije odgovarao na pitanja novinara. Dodik je najavio nastavak saradnje sa Vladom Mađarske i nastavak investicija.
Neka od neodgovorenih pitanja na koja je Sijatro mogao dati odgovor jesu kako na Mađarsku podršku Miloradu Dodiku gleda Brisel, iz kojih fondova mađarska Vlada ulaže novac u BiH i Republiku Srpsku i ko su ljudi koji se u ime mađarske Vlade pojavljuju kao investitori.
Mađarska odbija da bude dio Kancelarije evropskog tužilaštva!
Prije gotovo sedam godina, 2017., u Luksemburgu, je osnovana Kancelarija evropskog javnog tužilaštva. EPPO (European Public Prosecutors Office) osnovana je s namjerom i zadacima da prati trošenje novca iz evropskih fondova. Članice EPPO postale su sve članice Evropske Unije osim Poljske i Mađarske. Poljska je, nakon nedavne promjene vlasti u toj zemlji, iskazala volju da se pridruži ostalim članicama Unije. Vlada Viktora Orbana i dalje odbija da postane članica Kancelarije. Upravo zbog toga, objašnjava izvor Gerila info iz EPPO-a, Evropsko tužilaštvo ne istražuje trošenje novca iz evropskih fondova kojima raspolaže Mađarska.
„Tako da nemamo nikakve nadležnosti nad Mađarskom. To je, zapravo, razlog zbog kojeg se Vlada Mađarske na čelu sa Orbanom odlučila da ne pristupi EPPO-u. Pošto su Mađarska i Poljska uložile veto na Kancelariju evropskog javnog tužilaštva 2017. godine druge države članice su to uspostavile kao unaprijeđenu saradnju, što znači da države članice mogu da odluče da li će se pridružiti ili ne“, kaže izvor Gerila info iz sjedišta Kancelarije evropskog javnog tužilaštva u Luksemburgu.
Dok Vlada Mađarske na čelu sa Viktorom Orbanom odbija da postane dio najviše evropske tužilačke institucije istovremeno nastavlja saradnju sa vlastima Republike Srpske. Viktor Orban je na obilježavanju Dana Republike Srpske, 9. januara ove godine u Banjaluci, odlikovan najvišim odlikovanjem Republike Srpske. Odlikovanje je, u Orbanovom odsustvu, uručio predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Dodik je nakon Sijatrove posjete Banjaluci najavio da će Vlada Mađarske nastaviti sa ulaganjima u Republiku Srpsku pominjući saradnju u elektro-energetskom sektoru, o čemu je Gerila info ranije pisala. Iz mađarske Vlade nikada nisu odgovorili na pitanja Gerila info u vezi sa sredstvima koja ulažu u BiH i Republiku Srpsku i saradnjom sa Miloradom Dodikom.
“Orbanova slabost na nacionalističke i autokratske lidere”
Novinar iz Budimpešte Tamaš Bodoky kaže da je javnosti u Mađarskoj poznato protivljenje mađarske Vlade evropskim sankcijama Miloradu Dodiku. On podsjeća na izjavu Pitera Sijatra koji je rekao da dok god je na vlasti njegova stranka Dodik neće biti na listi sankcija.
„Naš premijer ima poseban ukus za saveznike, često se dobro slaže sa nacionalističkim, autokratskim liderima. Kao i Dodik, on vodi prorusku politiku i zato je izolovan u mejnstrimu EU. To nije prvi put da pokušava da izgradi političku klijentelu na Balkanu, pre nekoliko godina je podržavao Nikolu Gruevskog, bivšeg makedonskog premijera, koji je dobio azil u Mađarskoj kada se suočio sa zatvorom u svojoj zemlji. Podržao je i Janeza Janšu i njegovu političku partiju u Sloveniji, a održava i bliske veze sa predsednikom Srbije, Vučićem“, kaže Tamaš Bodoky.
Novinarka iz Subotice Virag Gyurkovics vjeruje i da mađarski ulazak na tržište Republike Srpske, osim političke saradnje dva lidera, ima veze i sa obećanjem Viktora Orbana svojim glasačima da će stabilizovati energetski sektor u zemlji. Dio riješenja vjerovatno vidi i u BiH odnosno Republici Srpskoj.
„ Jedan od oslonaca mađarske Vlade je stabilizacija energetskog sektora. Podsećam da je tokom predizborne kampanje 2022. obećanje Fidesz-a o smanjenju troškova komunalnih usluga – uključujući troškove električne energije i gasa – bilo jedan od najubedljivijih argumenata, koji je doveo do ogromnog rezultata na izborima. Energetska stabilnost je stoga jedan od najvažnijih političkih ciljeva Viktora Orbana. Sukob mađarske Vlade sa Evropskom Unijom delimično je prouzrokovan i odbijanjem Mađarske da se osamostali od jeftinog ruskog gasa (navodeći ekonomske razloge). Unija takođe ne prihvata činjenicu da je Mađarska ušla u partnerstvo sa kompanijom Rosatom pod kontrolom ruske Vlade preko nuklearne elektrane PAKŠ II“, objašnjava novinarka Virag Gyurkovics.
Ona kaže i da Orban i njegova Vlada ovakvim projektima ne mogu ništa da izgube jer se protiv Orbana i njegove Vlade već vode postupci u Evropskoj Uniji zbog narušavanja demokratije i vladavine prava. Zbog toga mađarska Vlada još nije dobila sredstva Unije iz kompenzacionih fondova ali Orban i dalje koristi činjenicu da je njegova zemlja član Evropske Unije kako bi koristio veto na političkim pitanjima. Sa te strane se Orbanu, kaže Gyurkovics, isplati ulazak u energetski sektor Republike Srpske jer pored energije dobija i saveznika u borbi protiv Brisela.
Ulazak Mađarske u elektro-energetski sektor Republike Srpske već je počeo, preuzimanjem Solarne elektrane Trebinje za čiju izgradnju je koncesiju dobila Elektroprivreda Republike Srpske. Preuzimanje koncesije i dalje je misterija. Transparency international Bosne i Hercegovine dobio je spor protiv Komisije za koncesije BiH jer ta institucija odbija da dostavi informacije o prenosu koncesije sa Elektroprivrede na mađarsku kompaniju Lugos Renewables. Ta kompanija je preuzela 70 odsto vlasništva nad preduzećem Solarne elektrane. Koncesija za izgradnju elektrane dodijeljena je Elektroprivredi u oktobru 2020. godine u postupku bez javnog poziva jer to, kada su javna institucija i opšti interes u pitanju, omogućava zakon. Druga je priča kada je u pitanju privatna strana kompanija. Čitav projekat procijenjen je na oko stotinu miliona maraka.
„Iskorištena je zakonska mogućnost da se koncesija dodjeli Elektroprivredi kao javnom preduzeću od strateškog značaja koje očigledno nije imalo namjeru to da gradi nego je osnovano novo preduzeće SE Trebinje 1, koncesija je prenesena na to novo preduzeće koje su potom ustupili ovom mađarskom investitoru. Dakle, investotor je uveden bez bilo kakvog nadmetanja i pod uslovima koji se kriju od javnosti. Mi pokušavamo dobiti sve te informacije oe Elektroprivrede RS ali od Komisije za koncesije tražili smo da objasne na osnovu čega su odobrili prenos koncesije. Komisija je morala utvrditi zašto Elektroprivreda RS “iz ekonomskih, tehničkih ili drugih razloga” ne može realizovati ovaj projekat, a može njeno tek osnovano preduzeće “SE Trebinje 1” koje prošle godine nije imalo ni jednu marku prihoda. Komisija i nakon presude odbija to da dostavi tako da smo ih ponovo tužili. Naravno insistiraćemo i da ERS objavi sve uslove pod kojima je sklopljen ovaj posao jer u javnosti postoje neke informacije koje su zabrinjavajuće i zbog toga želimo znati o čemu se radi, tražimo zvaničan odgovor. Napominjem da je taj posao već trebao biti završen po prvobitnom koncesionom ugovoru“, objašnjava Srđan Traljić iz Transparency internationala Bosne i Hercegovine.
Ko stoji iza kompanije Lugos? Ko su Mađari koji “ulaze” u RS?
„U mađarske medije dospio je podatak da je Lugos Renewables dobio koncesiju za razvoj solarne elektrane u Trebinju od Elektroprivrede Republike Srpske u tajnom procesu bez konkursa“, kažu u Transparencu internationalu Mađarske. Detaljnijih informacija nema.
Kompanija Lugos Renewables u vlasništvu je kompanije Sol-Trust Ktf (d.o.o). Vlasnik Sol-Trust Ktf je mađarski biznismen Tamas Pusztai. Kao jedan od prethodnih suvlasnika Lugosa pominje se i Janos Santa (njegov glavni posao je maloprodaja duvana), kontroverzni biznismen i prijatelj Janos Lazara koji je, tvrde naši izvori iz Budimpešte, siva eminencija Viktora Orbana. Lazar je od 2012. do 2018. godine bio državni kancelar u Vladi Viktora Orbana a trenutno je na poziciji ministra građevinarstva i saobraćaja. Santa je bio vlasnik Lugosa u vrijeme kada je ta kompanija preuzela Solarne elektrane Trebinje.
Nekadašnji vlasnik Lugosa, Roland Lugos 2022. godine ušao je na listu stotinu najbogatijih Mađara, njegova primarna djelatnost je solarna energija a široj javnosti u toj zemlji postao je poznatiji kada je kupio bivši vojni aerodrom u Taszaru, nekada glavni vojni aerodrom Mađarske. Posjeduje još jednu kompaniju Balkan Green development takođe aktivnu u industriji solarne energije. Lugos je trenutno i generalni menadžer kompanije Lugos Renewables.
„Mađarska javnost samo čuje za ove vijesti iz pozitivnih priča u Vladinoj štampi, prema kojima su mađarske privatne kompanije uspostavile uporište u inostranstvu. Međutim, realnost je da su se te kompanije obogatile državnim ugovorima, koristeći novac mađarskih poreskih obveznika. Lőrinc Mészáros(novi vlasnik cementare u Lukavcu) je, na primjer, prešao put od malog ruralnog preduzetnika do najbogatijeg čovjeka u zemlji u posljednjih deset godina od kada je njegov prijatelj iz djetinjstva (Viktor Orban) postao premijer Mađarske“, kaže mađarski novinar Tamas Bodoky.
Ekonomski analitičar Vanja Milašinović koji godinama živi i radi u sjedištu Evropske Unije kaže da evropska javnost ne prati sa posebnom pažnjom dešavanja u Bosni i Hercegovini pa tako ni saradnju Orbana i Dodika. Mađarska je, objašnjava Milašinović u fokusu evropske javnosti zbog proruske politike Viktora Orbana i činjeice da je ta zemlja blokirala paket pomoći Evropske Unije Ukrajini od 50 milijardi evra. Mađarska je, podsjeća on blokirala i stavljanje pojedinaca na crnu listu Unije. Zbog toga se u Briselu razmišlja o svojevrsnoj reformi Evropske Unije kako bi bitne odluke mogle biti donošene kvalifikovanom većinom. U ovom razmišljanju prednjače Njemačka i Francuska a podnesene su i peticije da se Mađarskoj oduzme pravo odlučivanja unutar Savjeta Evropske Unije.
„Navedeno naročito dolazi do izražaja u jeku rata u Ukrajini i drugih svjetskih kriza, a i naročito zbog činjenica da navedena zemlja bi trebalo preuzeti od 01.07.2024. do 31.12.2024 predsjedavanje Savjetom EU. Zemlja koja je predsjedatelj određuje dnevni red. Sad zamislite hipotetičku situaciju da Mađarska preuzme presjedavanje i npr Odluku o novoj tranši pomoći za Ukrajinu neće da stavi na dnevni red, što nije nerealan scenario“, kaže Milašinović.
Milašinović kaže i da je jasno da su Orban i Dodik slični i po izolovanosti od strane članica Evropske Unije. Iako je Mađarska na čelu sa Viktorom Orbanom dio Evropske Unije.
„Sa druge strane činjenica je da predsjednik Mađarske jedan od najizolovanijih političara unutar EU i da je gospodin Dodik (poslije političara iz Rusije i Bjelorusije) gotovo sigurno jedan od najizolovanijih političara na evropskom kontinentu. S druge strane, mora se takođe imati na umu da se gospodin Dodik nalazi na različitim crnim listama nekoliko zemalja i da je pitanje vremena kada će se naći i na crnoj listi EU. Zasigurno se na navedeni potez gospodina Orbana ne gleda blagonaklono da održava i produbljuje veze sa nekim ko je zbog korupcije na crnim listama i ko se nesumnjivo vidi i doživljvava kao faktor nestabilnosti“, kaže ekonomski analitičar Vanja Milašinović.
Prijateljstvo ili zajednički lični interesi?
Između Orbana i Dodika ne postoji prijateljstvo već postoje trenutni zajednički interesi, kaže politički analitičar iz Banjaluke Stefan Blagić. Politički koncepti oba lidera zasnovani su na nacionalizmu a ekonomski na korupciji, smatra Blagić.
„U EU se na Mađarsku gleda kao na zaostalu članicu. U tom kontekstu treba gledati i ovu nemogućnost ispunjavanja kompletnih ugovora koje su Orban i Dodik dogovorili još, čini mi se, 2022. godine. Mađarska nije uspjela da obezbijedi ni 50 odsto obećanih sredstava odnosno pomoći domaćoj poljoprivredi. Međutim, pored toga, postavlja se i pitanje ko je do sada dobijao sredstva, da li su ispoštovane sve procedure odnosno kako se dodjeljivao novac itd. Čini se mi se da naša vlast tu ponašala, kao i obično, netransparentno, a čim je nešto netransparentno, javnost ima pravo da sumnja. Sa druge strane, Dodik je sasvim zadovoljan i ovim dobijenim, iz dva razloga. Prvi je, da u trenutku kada mu se uvode sankcije i zatvaraju vrata u Evropi i svijetu, ipak postoji neka zemlja u EU sa kojom održava odnose. Drugi razlog je činjenica da je Mađarska politički pomogla RS u onom trenutku kada je Dodiku trebalo – ulaganjem veta na eventualno uvođenje sankcija“, kaže Stefan Blagić.
Poslanik opozicione Liste za pravdu i red u Narodnoj skupštini Republike Srpske, Đorđe Vučinić podsjeća da se Republika Srpska krajem 2022. godine kod mađarske Uvozno izvozne banke zadužila 214 miliona maraka. On kaže i da mađarski krediti funkcionišu po principu kineskih što znači da su krediti za projekte uslovljeni dolaskom kompanija koje će raditi na tim projektima.
„S tim u vezi ja smatram da je sve dio šireg dogovora da se mađarske kompanije prihvate posla u Republici Srpskoj, pa tako imamo Mađare kada je u pitanju solarna elektrana koja će se graditi u okolini Trebinja. Ipak, gospodin Orban, siguran sam, nije neko ko ne vidi svoj lični interes u svemu, a mislim da je sve to plod privatnog sastanka koji je Orban imao u Laktašima sa tadašnjim članom predsjedništva BiH Miloradom Dodikom krajem 2021. godine. Stoga me nimalo ne čudi da je Orban od Dodika dobio i orden, jer ja se vodim onom poslovicom “S kim si – takav si”, tako da se ne treba iznenaditi ako postoje neki upitnici nad glavom oko ulaska Orbanovih kompanija u Republiku Srpsku, jer je Srpska ionako odavno teren za ekstra-profite pojedinaca dok narod nikakve koristi od toga nema. Mađarska je u okviru Austrougarske monarhije krajem 19. i početkom 20. vijeka izvlačila prirodne resurse sa ovih prostora, ali je barem ostavila neke puteve, brane, zgrade koje i dan danas koristimo i slične građevine, ali ovoga puta će, čini mi se, ostaviti samo talove za par pojedinaca, kako sa jedne, tako i sa druge strane“, kaže Vučinić.
Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik najavio je nove sastanke sa predsjednikom Vlade Mađarske Viktorom Orbanom. Najavio je da će Orbanu lično uručiti i najviši orden Republike Srpske koji je Orban dobio 9. januara. U međuvremenu, Transparency international Mađarske zatražio je od mađarske Vlade informacije o trošenju novca te Vlade na poljoprivredne projekte u Bosni i Hercegovini odnosno u Republici Srpskoj.
Vladimir Kovačević, GERILA info
