Vlada Viktora Orbana u posljednjih nekoliko godina pokazuje se kao jedan od najvećih saveznika vlastima Republike Srpske koju predvodi Milorad Dodik. Ide se toliko daleko da Orban najavljuje milionske investicije u Republiku Srpsku a da Dodik lideru Mađarske čestita praznike kojima Mađarska slavi vojne pobjede, između ostalog, nad Srbima.
Ključno pitanje je šta se krije iza “neprirodnog” savezništa. Šta Mađarska očekuje od podrške vlastima Republike Srpske? Hoće li zbog političke podrške koju dobija iz ove zemlje Vlada Republike Srpske Mađarima prepustiti dio elektro-energetskog sektora. Da li je to preuzimanje već počelo?
Na brdu iznad Berkovića, male opštine na jugu Republike Srpske, nema davno najavljenih vjetrenjača koje su trebalo da čine sistem Vjetroelektrane Hrgud. Ta vjetroelektrana najavljena je prije gotovo deset godina.
Projekat, međutim nikada nije realizovan. Vlada Republike Srpske je koncesiju za izgradnju vjetroelktrane dala Elektroprivredi Republike Srpske u septembru 2015. godine na period od pedeset godina. Prema koncesionom ugovoru vjetroelektrana je prvu struju trebala da proizvede tri i po godine nakon toga. Planirano je da vjetroelktrana bude snage 48 megavata. Projekat je doživio kolaps kada je ozvaničeno da se njemačka razvojna Kfw banka, zbog sankcija Njemačke i još nekih članica Evropske Unije pojedincima iz rukovodstva Republike Srpske, povlači iz projekta. Kfw banka bila je kreditni finansijer projekta.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
U opštini Berkovići su ogorčeni zbog činjenice da nisu dobili obećanu vjetroelektranu ni osam godina nakon izdavanja koncesije. Ne žele da ulaze u političke odluke njemačkog finansijera ali pitaju zašto je Elektroprivreda Republike Srpske uopšte čekala tolike godine bez bilo kakvih aktivnosti na projektu.
„Mi smo to uvijek podržavali i smatrali smo to kao strategiju razvoja opštine Berkovići i smatrali smo da će to imati efekat zlatne poluge i da će povući razvoj Berkovića isto što je HET za Trebinje značajna ili HE Višegrad za Višegrad“, kaže Nenad Abramović načelnik opštine Berkovići.
Abramović kaže da je procjena da bi Vjetroelektrana Hrgud u budžet ove male opštine godišnje donosila oko milion maraka što bi predstavljalo trećinu budžeta pa je jasno koliko je taj projekat značajan za ovu opštinu. Načelnik Berkovića pita i kako je moguće da je u međuvremenu u potpunosti završen „projekat blizanac“ u Federaciji Bosne i Hercegovine- Vjetroelektrana Podveležje. Abramović kaže i da je Elektroprivreda na sva pitanja u vezi sa Vjetroelektranom Hrgud ili ćutala ili krivicu svaljivala na sporost njemačkog finansijera.
„Moje pitanje je zašto smo došli do 2023. godine i te političke nestabilnosti. Mene kao lokalnog poliztičara to ne interesuje, interesovalo me je da se projekat realizuje i da Vjetroelektrana počne da proizvodi struju. Hoću reći da je 4,5 godine već trebala biti na mreži i da smo mi trebali za te 4,5 godine prihodovati 4,5 miliona maraka“, kaže Abramović.
Poruke iz Budimpešte
Dok u Berkovićima očekuju da vide kakva sudbina čeka, za sada neuspješan projekat, vijesti koje imaju veze sa Hrgudom stižu iz Budimpešte. Predsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković je nakon posjete Mađarskoj i sastanka sa ministrom ekonomskog razvoja te zemlje Martonom Nađom rekao kako je Mađarska spremna da preuzme finansiranje projekta Hrgud. Mađari će, prema Viškovićevim rječima, preuzeti još dva projekta u Republici Srpskoj a čije su finansiranje obustavili Nijemci.
„Dogovorili smo tri projekta koje je napustila da finansira njemačka Kfw banka. Oni su već prihvatili te projekte i pronašli kompanije u Mađarskoj koje će preuzeti i nastaviti rad na njima zajedno sa Republikom Srpskom. Čak će obezbijediti i finansiranje za te projekte“, rekao je Radovan Višković.
Da će Mađarska preuzeti finansiranje projekata od kojih su odustali Nijemci najavio je u avgustu Milorad Dodik predsjednik Republike Srpske koji je u posljednjih godinu dana, pritisnut činjenicom da su mu finansije sa zapada onemogućene, do maksimuma intezivirao odnose sa Viktorom Orbanom i njegovom Vladom. Orban i delegacija mađarske Vlade u junu ove godine bili su u Banjaluci a Milorad Dodik je prije mjesec dana bio u posjeti Budimpešti.
Iz Vlade Mađarske nisu odgovorili na pitanja u vezi sa projektima mađarske države u Bosni i Hercegovini odnosno Republici Srpskoj. Zvanično, javnost u Republici Srpskoj nema informacije o porijeklu novca koji Mađarska ulaže u Republiku Srpsku. Milorad Dodik je, prije nekoliko mjeseci, rekao da to nisu sredstva iz evropskih fondova.
Virag Gyurkovics novinarka iz Subotice kaže da je podršku Viktora Orbana Miloradu Dodiku primjetila prije dvije godine kada je Orban najavio bespovratnu pomoć Vladi Republike Srpske „tešku“ stotinu miliona evra. Mađarska je, od kada je 2010. godine na vlast došla stranka Viktora Orbana-Fidesz, počela da velikim iznosima finansira mađarske zajednice u zemljama regije. Tako je Mađarska Vlada u Vojvodini u periodu između 2011. i 2021. godine uložila oko 130 miliona evra bespovratne podrške kulturi, medijima, obrazovanju, crkvi i sportu. Između 2016. i 2021. godine taj iznos je preko bespovratnih grantova ili jeftinih kredita, kroz programe za razvoj ekonomije, uvećan za dodatnih 250 miliona evra. Ako je to u Vojvodini, gdje živi velika mađarska zajednica, razumljivo u Republici Srpskoj, gdje živi veoma malo Mađara nije, kaže Virag Gyurkovics. Ona vjeruje da Orban na taj način pruža i političku podršku Miloradu Dodiku ali da svakako i od Dodika očekuje svojevrsnu podršku.
„U Republici Srpskoj broj mađarske manjine ne dostiže ni 170 ljudi, a u poređenju sa ovim brojem stanovnika, zaista govorimo o enormnoj podršci. Naravno, subvencije za razvoj privrede su od velike pomoći ne samo domaćim poljoprivrednim preduzetnicima, već pre svega mađarskim dobavljačima, koji su zahvaljujući tome uspeli da steknu stabilno uporište u zemlji Zapadnog Balkana. Davanjem jeftinog kredita od 110 miliona evra Republici Srpskoj, Mađarska je učinila uslugu predsedniku Miloradu Dodiku, za koju sigurno očekuje povratak. Ali to prvenstveno ne služi objektivnom razvoju regiona, već političkom opstanku Dodikove vlasti. Iz aktivnosti mađarske Vlade u poslednjih deset godina može se primetiti da Orban radije koristi ovu formu da privuče svoje saveznike na svoju stranu. Slično dobar odnos uspostavio je sa predsednikom Srbije Aleksandrom Vučićem na osnovu ulaganja u Centralnu Srbiju i drugih zajedničkih ulaganja, a znamo da ima saveznike i u drugim zapadnobalkanskim prostorima, poput Slovenije i Hrvatske, sa kojima pokušava da ojača svoju poziciju u okviru Evropske Unije“, kaže ova subotička novinarka.
Šta je interes Viktora Orbana?
Mađarska država najveći dio investicija u regiju obezbjeđuje preko Exim banke, kaže Gyurkovics. Ta banka je pod vlasničkim nadzorom Ministarstva spoljnjih poslova Mađarske a iz njene dosadašnje prakse finansiranja projekata više se naslućuju politički nego ekonomski razlozi, kaže Gyurkovics.
Orbanova podrška Dodiku može u pozadini imati nastojanja mađarske Vlade da preko elektroenergetskog sektora Republike Srpske obezbijedi stabilno tržište u svojoj zemlji.
„Jedan od oslonaca mađarske Vlade je stabilizacija energetskog sektora. Podsećam da je tokom predizborne kampanje 2022. obećanje Fidesz-a o smanjenju troškova komunalnih usluga – uključujući troškove električne energije i gasa – bilo jedan od najubedljivijih argumenata, koji je doveo do ogromnog rezultata na izborima. Energetska stabilnost je stoga jedan od najvažnijih političkih ciljeva Viktora Orbana. Sukob mađarske Vlade sa Evropskom Unijom delimično je prouzrokovan i odbijanjem Mađarske da se osamostali od jeftinog ruskog gasa (navodeći ekonomske razloge). Unija takođe ne prihvata činjenicu da je Mađarska ušla u partnerstvo sa kompanijom Rosatom pod kontrolom ruske Vlade preko nuklearne elektrane PAKŠ II“, objašnjava novinarka Virag Gyurkovics.
Ona kaže i da Orban i njegova Vlada ovakvim projektima ne mogu ništa da izgube jer se protiv Orbana i njegove Vlade već vode postupci u Evropskoj Uniji zbog narušavanja demokratije i vladavine prava. Zbog toga mađarska Vlada još nije dobila sredstva Unije iz kompenzacionih fondova ali Orban i dalje koristi činjenicu da je njegova zemlja član Evropske Unije kako bi koristio veto na političkim pitanjima. Sa te strane se Orbanu, kaže Gyurkovics, isplati ulazak u energetski sektor Republike Srpske jer pored energije dobija i saveznika u borbi protiv Brisela.
„Sigurno je da je tokom poslednjih trinaest godina vlasti, otkako je Fidesz formirao dvotrećinsku većinu u mađarskom parlamentu, najveći deo javnih nabavki i razvojnih subvencija koncentrisan u interesnim grupama bliskim Vladi. Nekoliko takvih mađarskih interesnih grupa pojavilo se i na Zapadnom Balkanu, ali o njima nemamo zvaničnih, sveobuhvatnih podataka. Što se tiče investicija u Republici Srpskoj, bez sumnje mi je samo poznato prisustvo Lugos Renewebles Kft u BiH. Čelnik ove kompanije je bio najveći dobitnik koncesije za trgovinu duvanom u Mađarskoj preko njegove druge kompanije, Continental Tabacco, tako da nema sumnje u njegovu poziciju blisku Vladi“, kaže Virag Gyurkovics, novinarka iz Subotice.
Banjalučki novinar Goran Dakić kaže da su Miloradu Dodiku, van svake sumnje, pare neophodne i da je u tom smislu Viktor Orban dobrodošao saveznik.
“Niko ne daje pare a da zauzvrat ne traži nešto. Dodiku su, van svake sumnje, pare preko potrebne, a uobičajeni izvori finansiranja više nisu dostupni. Ono što je jasno jeste da se vlast u Srpskoj okrenula Kinezima i Mađarima. Pitanje je samo šta ćemo morati da damo ili prodamo da bismo te pare dobili. Dodik je izjavio da je dogovoreno da Vlada Mađarske u Republiku Srpsku investira ukupno 118 miliona evra, ali nije rekao pod kojim uslovima. Naglasio je da je od tog iznosa 70 miliona evra planirano za neke od projekata koje je Vlada Njemačke odlučila da ne finansira. Ipak, nije do kraja jasno da li je to uopšte moguće i kakve ćemo penale zbog toga da plaćamo“, smatra Goran Dakić.
Inače kompanija Lugos Renewebles je nedavno preuzela projekat solarne elektrane Trebinje. Mađari, prema informacijama koje je objavila ova kompanija, su preuzeli 70 odsto vlasništva nad solarnom elektranom Trebinje dok je vlasnik 30 odsto ostala Elektroprivreda Republike Srpske.
„Što se tiče prodaje solarne elektrane taj predmet sam prijavio tužilaštvu i tražim da se stavi van snage zato što je odluka nezakonita i ne može se mijenjati na taj način pošto je to javno preduzeće čiji je apsolutni vlasnik Elektroprivreda Republike Srpske. Ne može se prodavati bez saglasnosti, kršeći sve moguće norme dijelove Elektroprivrede jer se otvara pandorina kutija. Ranije smo išli na Ustavni sud, sjetite se da je bila dokapitalizacija HET-a, da smo spriječili i tražili da mijenjaju zakon upravo iz razloga da se ne bi na mala vrata mijenjala struktura elektroprivrede“, kaže poslanik Liste za pravdu u red u Narodnoj skupštini Republike Srpske Nebojša Vukanović.
Vukanović smatra da Milorad Dodik svjesno kod Viktora Orbana zalaže resurse Republike Srpske i njen elektroenergetski sektor kako bi kod mađarskog lidera obezbijedio podršku prilikom glasanja u Evropi a koja se tiču Republike Srpske i Milorada Dodika lično. Vjeruje i da Orban Republici Srpskoj svjesno daje kredite koji neće moći biti naplaćeni. On kaže i da su poslovi koji se dogovaraju uglavnom tajni. Slično je je i sa mađarskim preuzimanjem solarne elektrane Trebinje, kaže poslanik iz Trebinja.
„Mi nemamo te informacije. Te firma koja je kupila solarne elektrane je firma koja nema nikakve reference i ima mali broj zaposlenih i jasno je da se tu radi o štetnom poslu, netransparentnom i nedopustivo je da takvi ugovori budu tajna“, tvrdi Vukanović.
Berkovići čekaju, iz Elektroprivrede bez odgovora
Malo informacija, osim onih koje je u javnost pustila vlast u Republici Srpskoj da Mađari preuzimaju projekat od Nijemaca, imaju i u opštini Berkovići. Načelnik te opštine je sumnjičav, nakon toliko godina čekanja, naročito zbog činjenice da je jedna članica Evropske Unije odlučila da preuzme projekat koji je finansirala druga članica Evropske Unije.
„Prvo treba vidjeti šta će biti sa ugovorom o kreditu sa njemačkom razvojnom bankom. Po mojim informacijama još uvijek nije raskinut. Kako će se raskinuti i pod kojim uslovima? Da li ponovo na štetu Republike Srpske vidjećemo ali tu će se izgubiti jedan značajan vremenski period što otežava realizaciju projekta. Projekat kao projekat je interesantan različitim bankama s tim što Republika Srpska sad pokušava da pobjegne od evropskog finansiranja. Nije lako se odlučiti bilo kojoj državi ili finansijeru da plasira svoj novac u politički nestabilno područje. E sad, zašto Elektroprivreda Republike Srspske uopšte diže kredite, zašto ne posluje pozitivno pa da ovakve projekte može sa lakoćom sama da realizuje“, pita načelnik Berkovića Nenad Abramović.
Jedno od pitanja je, kaže Abramović, i koliko je „penala“ do sada po osnovu nepovučenih sredstava od njemačke razvojne banke platila ili treba da plati Elektroprivreda Republike Srpske. Nezvanično riječ je o nekoliko stotina hiljada maraka. Ni na pitanja u vezi raskida ugovora sa njemačkom Kfw bankom i visinom potencijalne kazne koju Elektroprivreda mora da plati iz ovog javnog preduzeća nisu odgovorili.
Milorad Dodik je nakon jednog od sastanaka sa predstavnicima mađarske Vlade rekao kako je ta zemlja spremna da uloži 118 miliona evra u projekte od kojih su odustali Nijemci. Od tih 118 miliona evra 70 miliona je, prema Dodikovim riječima, namijenjeno za projekat Vjetroelektrane Hrgud.
“Da bi mogli da angažujemo ovih 70 miliona evra moramo da imamo raščišćenu situaciju sa Nijemcima sa kojima ne želimo da sarađujemo. Ovaj projekat sa Mađarima možemo čak prije realizovati nego sa Nijemcima. Oni su bezobrazni i nekorektni. Tražimo da povuku ugovor i da nas ne blokiraju dalje u tom pogledu“, rekao je prvi čovjek Republike Srpske.
Orbanova Vlada najavila je finansiranje različitih projekata i u Federaciji Bosne i Hercegovine. Tako je potvrđena informacija i da će mađarski biznismen, Lerinc Mesaroš, blizak Viktoru Orbanu kupiti fabriku cementa u Lukavcu. Lerinc Mesaroš je prema pisanju magazina Forbes jedan od najbitnijih ljudi u mađarskom građevinskom sektoru izuzetno blisko povezan sa mađarskim vlastima oličenim u Viktoru Orbanu.
Vladimir Kovačević
