Gledamo ih svaki dan na televiziji. Imamo osjećaj da su sveprisutni. Usta su im puna hvale na račun zalaganja za bolje društvo, često izražavaju zabrinutost za „malog čovjeka“, bore se za bolje sutra. Naravno, riječ je o političarima.
Međutim, možemo li ih smatrati istinskim altruistima? Šta ih motiviše da se bave politikom? Da li je to čovjekoljublje, želja za ličnim doprinosom opštem boljitku ili nešto drugo? Šta je ono što karakteriše nekog političara? Kakav mu je psihološki profil?
Klinički psiholog Liza Koen se pita da li političari imaju specifične osobine ličnosti. Iako nije bilo mnogo empirijskih istraživanja o osobinama ličnosti političara, svakako je bilo puno komentara o ovoj temi od strane psihoanalitičara i drugih kliničara. Eksplicitna medijska izvještavanja o životima političara pružaju priliku za kliničare da izvode zaključke o psihološkim osobinama političara. Zaključci do kojih su došli različiti istraživači prilično su slični. Jedna od najčešćih osobina o kojoj kliničari govore je narcisoidnost. Zapravo, narcisoidnost se odnosi na vrlo krhko i nestabilno osjećanje sebe. Kako bi se nadoknadilo njihovo krhko samopoštovanje, narcisoidni ljudi su preokupirani svojim samopouzdanjem i intenzivno osjetljivi na lično shvaćeni sram ili poniženje. Tipične narcisoidne ličnosti imaju grandiozni osjećaj sebe, sa naduvanim osjećanjem samopoštovanja i povećanom potrebom za pažnjom, statusom i prepoznavanjem.
U procjeni profila ličnosti nam može pomoći Inventar narciosoidne ličnosti. To je upitnik o samoprijavljivanju koji procjenjuje narcisoidne osobine ličnosti. Objavljen od strane Raskina i Hala 1979. godine, Inventar narciosoidne ličnosti je postao široko korišćeni test narcisoidnih osobina. Godine 1984. Robert Emons je podijelio ukupni rezultat Inventara narciosoidne ličnosti u četiri različite dimenzije: liderstvo/autoritet, superiornost/arogancija, samopoštovanje/samozadovoljstvo i eksploatativnost/zahtjevi.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Postavlja se pitanje da li političari postižu veće rezultate na Inventaru narcisoidne ličnosti od ljudi iz drugih profesija? U jednoj od rijetkih studija empirijskog istraživanja narcisoidnih osobina među političarima, Robert Hil i Gregori Jusej sproveli su istraživanje pomoću Inventara narcisoidne ličnosti među profesorima na 123 fakulteta, 42 političara, 99 sveštenika i 195 bibliotekara. Njihova studija iz 1998. godine utvrdila je statistički značajnu razliku u ukupnim rezultatima, pri čemu su političari postigli više rezultate od ostale tri profesionalne grupe.
Što se tiče četiri podskale, političari su postigli najviše rezultate u podskalama liderstva/autoriteta, a sveštenstvo je postiglo najniže rezultate na podskali eksploatativnost/zahtjevi. Drugim riječima, političari su u ukupnoj narcisoidnosti postigli veću ocjenu od ostale tri grupe, ali su se razlike činile velikim uglavnom zbog visokih rezultata na skali liderstvo/autoritet. Interesantno je da, iako razlike nisu postigle statistički značaj, političari su takođe imali najviše ocjene u podskalama superiornost/arogancija i eksploatativnost/zahtjevi, dok su profesori imali najviše ocjene u podskali samopoštovanje/samozadovoljstvo. Međutim, bez statističke značajnosti, ove posljednje razlike mogu biti slučajne.
Analitičar političke psihologije Dejvid Rouzen navodi šest tipova političkih ličnosti. Politička psihologija je identifikovala šest osnovnih tipova ličnosti koje se obično nalaze u svijetu javnih poslova. Sigurno postoje i drugi tipovi ličnosti u bilo kojoj ljudskoj populaciji, ali im nedostaju psihološke osobine koje su neophodne kako bi se proizveli interesi i uspjeh u politici.
Nijedan političar nije savršen spoj bilo kog od ovih tipova, uključujući i primjere pomenute ovdje. Većina ljudi ima preovlađujuće osobine koje ukazuju na primarni tip i neke kvalitete sekundarnog tipa. Dva tipa ličnosti su često suprostavljena u jednom političaru.
Narcisoidne ličnosti. Većina političara ima bar neki oblik narciosidnosti. Na kraju krajeva, morate imati prilično naduvanu sliku o sebi da vjerujete da zaslužujete moć nad životima drugih. Znaci narcisoidne ličnosti su traženje pažnje, grandioznost koja se kreće ka egzibicionizmu i tendencija da se pronađe žrtveni jarac kada stvari krenu po zlu. Narcisoidne ličnosti su izuzetno ubjedljivi lažovi i zahtjevaju lojalnost od drugih koju rijetko daju zauzvrat.
Opsesivno-kompulsivne ličnosti. Ove ličnosti podstiču potrebu za preciznošću. Njihovo promišljeno donošenje odluka i ljubav prema složenosti čine ih izuzetno dobrim u kreiranju politike, ali užasnim u vođstvu – posebno u krizi kada moraju donijeti brze odluke na osnovu ograničenih i često dvosmislenih informacija. Pored toga, opsesivno-kompulsivi političari obično odugovlače kako bi izbjegli neprijatne komentare prouzrokovane svojim djelovanjem.
Makijavelisti. Makijavelske ličnosti su vrhunski manipulatori. Oni ulaze u sobu i odmah počinju procjenjivati ljude na osnovu njihovih interesa i koriste njihove slabosti za ličnu i političku korist. Makijavelisti se više fokusiraju na igru nego na ishod. Ovi hladni i proračunati tipovi uglavnom nisu opterećeni etičkim problemima. Njihov moto glasi: Pobjeda je sve, o ostalim aspektima možemo pregovarati.
Autoritarne ličnosti. Ne bi ih trebali miješali sa autoritarnim društvenim sistemima ili autoritarnim uvjerenjima. Autoritarne ličnosti su tipično hijerarhijski ustrojene. Ove osobe su poltronski orjentisane prema nadređenima, konkurentni su prema sebi ravnima i nadmeni prema potčinjenima. Vrednuju žilavost, vjeruju da djeluju ispravno i imaju prezir za sažaljenje. Oni takođe imaju tendenciju da budu konzervativni, seksualno izvještačeni, orijentisani prema vlasti i puni predrasuda – projektuju sopstvene mane i nesigurnosti u grupe sa niskim statusom.
Paranoične ličnosti. Tajanstvene i sumnjičave, paranoične ličnosti percipiraju skrivena značenja u običnim stvarima i odbacuju dokaze koji bi pobili njihove zavjereničke intuicije. Oni izražavaju sumnje u lojalnost čak i bliskih saradnika, a ponekad i decenijama ostaju kivni na nekoga. Njihove paranoične fantazije služe važnoj psihološkoj funkciji: inflaciji ega. Sebe smatraju važnim osobama. Paranoična ličnost je zapravo kompenzacija za duboki osjećaj inferiornosti, često pomješan sa ljutnjom i nezadovoljstvom.
Totalitarne ličnosti. Totalitarne ličnosti su izuzetno rijetke u demokratiji jer zahtijevaju apsolutnu poslušnost od strane podređenih. Vjeruju u vlastitu nepogrešivost i koriste kombinaciju strahopoštovanja, terora i lakovjernosti svojih pristalica. Osnovno obilježje totalitarnog karaktera je kult ličnosti, odbacivanje činjenica koje su u suprotnosti sa ciljevima i fanatizam.
Pitajući se da li su političari psihopate, urednik portala The Huffington Post Dejvid Frimen, ističe da nije tajna da je kod političara pretjerano naglašen ego. Međutim, da li samo egoizam može objasniti zašto tako mnogo političara laže, imaju afere, učestvuju u finansijskim pronevjerama ili su uključeni u neka druga skandalozna ponašanja? Nisu svi uvjereni da egoizam prisutan kod političara može to objasniti, a neki se pitaju da li su pokvareni političari zapravo psihopate.
Šta znači biti psihopata? Izgleda da psihopatija nije formalna psihijatrijska dijagnoza, već je termin koji je prvi put popularisao psihijatar Medicinskog fakulteta u Džordžiji Harvi Klekli u u svom djelu iz 1941. godine „Maska duševnog zdravlja“.
Psihopate spolja izgledaju normalno, ali imaju tendenciju da budu hladni, bez empatije, sa prisutnim egocentričnim, manipulativnim, neodgovornim i antisocijalnim ponašanjem.
Spolja privlačni, psihopate imaju tendenciju da naprave dobar prvi utisak i često se u očima drugih predstavljaju kao normalne osobe. Međutim, oni su samodovoljni, sebični, nepošteni i nepouzdani, a ponekad se ponašaju neodgovorno bez ikakvog razloga, osim iz čiste zabave. Psihopate rutinski nude izgovore za svoje nesmotrene i često uvredljive postupke, a krivicu stavljaju na druge.
Ovaj opis bi vjerovatno mogao odgovarati značajnom broju političara. Dr Marta Staut, klinički psiholog, autorka popularnih knjiga o emocionalnim poremećajima, na pitanje da li je istina da su političari najvjerovatnije psihopate, odgovara da nema dostupnih čvrstih podataka koji bi dokazali ili osporili tu hipotezu.
Veća je vjerovatnoća da su političari psihopate u odnosu na ostale ljude. Mislim da ne biste našli stručnjaka iz oblasti sociopatije, psihopatije ili antisocijalnog poremećaja ličnosti koji bi to osporili. Ta manjina ljudskih bića je bukvalno bez savjesti i to objašnjava mnoge stvari, besramne laži koje izgovaraju političari, između ostalog.
Inače, profili psihopata i sociopata poklapaju se sa profilima masovnih i serijskih ubica. Kako se ispostavlja, većina sociopata/psihopata nikada ne ubija nikoga svojim rukama, niti završavaju u zatvoru, ističe dr Staut. Pametne sociopate mogu da izbjegnu zatvor i pronađu druge, manje uočljive načine da zadovolje svoju požudu za dominacijom i kontrolom nad drugima. A koji je bolji način nego kroz politiku i biznis?
Koji političari zaslužuju da budu označeni kao sociopate? Većina stručnjaka bi se složila da su Hitler, Pol Pot, Čaušesku i slični lideri bili sociopate. Ali lider ne mora biti diktator da bi bio sociopata. Sociopate su često izuzetno harizmatične osobe. Oni možda ne osjećaju emocije poput ljubavi i krivice, možda nemaju savjest, ali oni proučavaju nas koji osjećamo emocije i jednostavno se pretvaraju.
Psihopatija je psihološko stanje zasnovano na dobro utvrđenim dijagnostičkim kriterijumima koji, između ostalog, uključuju nedostatak kajanja i empatije, osjećaj grandioznosti, površnog šarma, varanja i manipulativnog ponašanja i odbijanja da se preuzme odgovornost za svoje postupke. Psihopate nisu iste. Posebni aspekti mogu prevladati kod različitih ljudi. Važno je shvatiti da postoje ljudi koji pripadaju sivom području između normalnih ljudi i pravih psihopata.
Pitanje je da li se ljudi sa ozbiljnim psihološkim abnormalnostima u načinu na koji se odnose sa okolinom mogu naći na izbornim listama i eventualno dobiti mandate? Koliko god uznemirujuće zvučalo, odgovor je da mogu. Moguće je da se psihopate nalaze svuda – od lokalne vlasti, preko državnog parlamenta, do kabineta vlade ili predsjednika. Psihopate ne moraju biti psihotični ljudi ili ljudi sa sumanutim idejama. Zapravo, dvije značajne karakteristike psihopatije su promišljenost i šarm.
Istraživač Harvi Klekli ističe da se neki ljudi s osnovnim atributima psihopatije – egocentričnost, nedostatak kajanja, površni šarm – mogu naći u gotovo svim sferama života i na svakom nivou, uključujući i politiku. Robert Her, možda vodeći stručnjak za poremećaj ličnosti i naučnik koji je razvio najčešće korišćeni test za dijagnostifikovanje psihopatije, zapazio je da psihopate uglavnom imaju jaču potrebu za moći i prestižom – upravo onom vrstom potreba koje politiku čine atraktivnim pozivom za psihopate.
Psihopate mogu imati i neke specifične talente. Istraživanja su pokazala da poremećaj ličnosti može dati određene prednosti koje psihopate čine posebno pogodnim za politički život i sposobnim da se bave visokorizičnim poslovima. Psihopate posjeduju nizak nivo hormona stresa, anksioznosti i depresije. S druge strane, neustrašivi su, izrazito takmičarski orijentisani i nerijetko ostvaruju veoma pozitivne utiske na prvim susretima. Zvuči li vam ovo kao opis uspješnog političara i lidera?
U svakom slučaju, postoji mogućnost da psihopate mogu doći do ključnih političkih položaja u nekom društvu. Prije više od stotinu godina, poznati američki filozof i psiholog Vilijam Džejms je rekao: “Kada se superiorni intelekt i psihopatski temperament sjedine u istoj osobi, imamo najbolje moguće uslove za pojavu djelotvornog genija koji će postati dio istorije”.
Naposlijetku, postoje istraživanja koja ističu da političari posjeduju osobine ličnosti koje imaju i serijske ubice. Koristeći podatke izvučene iz FBI jedinice za analizu ponašanja, Džim Kuri, potpredsjednik američkog Nacionalnog vijeća načelnika policije, prikupio je niz osobina ličnosti zajedničkih za nekoliko zanimanja.
Kuri je sabrao osobine poput površnog šarma, pretjeranog osećaja samopoštovanja, slatkorječivosti, laganja, nedostatka kajanja i manipulacije drugih. Ove osobine su uobičajene za psihopatske serijske ubice.
Međutim, ove osobine su takođe uobičajene za političare. Političari često pokazuju iste karakteristike karaktera kao i kriminalci. Ovi kriminalci su psihološki sposobni da izvrše zločin bez ikakve zabrinutosti zbog društvenih, moralnih ili pravnih posljedica i uz apsolutno nikakvo kajanje.
To im omogućava da rade ono što žele, kad god žele. Ironično, iste ove osobine postoje i kod ljudi koje privlače moćne pozicije u društvu, uključujući političare.
Iako će mnogi političari poricati psihološku sličnost sa serijskim ubicama i drugim kriminalcima, ona je dio psihopatološkog profila koji se može koristiti za procjenu ponašanja mnogih zvaničnika i zakonodavaca na svim nivoima vlasti.
Bilo bi poželjno da postoje istraživanja psihološkog profila ličnosti političara u Republici Srpskoj i BiH. Nesumnjivo bi se mnogi političari mogli svrstati u red kako narcisoidnih ličnosti, tako i paranoičnih i autoritarnih ličnosti, ali i psihopata.
