“Čestitam Slobodarskoj stranci Austrije na pobjedi na izborima za Evropski parlament”, slavodobitno je čestitao lider SNSD-a i predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik na mreži “X” uspjeh austrijske izrazito desničarske partije.
Ništa nije bez razloga, a ni slučajno, ali je simptomatično kako se lider jedne partije koja u nazivu nosi ljevičarski prefiks “socijaldemokrata”, raduje uspjehu ekstremne desnice na netom održanim izborima za Evropski parlament.
Krajnje desno orijentisana Slobodarska stranka Austrije (FPO), sa vrlo kritičnim pogledom ka Evropskoj uniji, pobijedila je na izborima za Evropski parlament u toj zemlji ostavivši iza sebe konzervativnu Narodnu stranku, iz koje dolazi austrijski kancelar.
Dodiku odgovara rast ekstremne, a ponegdje i proruski orijentisane desnice, sa kojom održava i kontakte, ne bi li popustio pritisak evropskih lidera koji ga optužuju za secesiju, podršku Rusiji u ratu u Ukrajini i generalno, da je destabilizujući faktor u Bosni i Hercegovini.
Rast desničarskog populizma poput pandemije
Neočekivani zemljotres desničarskog populizma pogodio je i druge evropske nacije, među kojima su i zemlje koje vode glavnu riječ u Evropskoj uniji.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Uspjeh desničarskih partija na izborima za Evropski parlament naročito je uočljiv u državama poput Njemačke, Francuske, Italije i Holandije.
Alternativa za Njemačku (AFD) nadmašila je čak socijaldemokrate kancelara Olafa Šolca (Olaf Scholz).
Njegova partija je zauzela treće mjesto, a njemački desničarski AfD osvojio je glasova toliko da su stranku, čije pojedine lidere se povezuje i sa nacizmom, progurali na drugo mjesto u Njemačkoj na evropskim izborima.
Šolc se tako našao na klimavim nogama, a demohrišćani (CDU) traže da se ispita podrška njemačkom kancelaru.
Evropski izbori su pokazali i duboku podijeljenost njemačkog društva. AfD praktično sada ima vodeću ulogu u saveznim državama koje su nekada bile dio DDR-a.
Postizborna mapa čak sablasno podsjeća na poslijeratnu i hladnoratovsku podjelu Njemačke između zapadnih sila i tadašnjeg SSSR-a.
Makronovo ‘kockanje’ sa vanrednim izborima ne bi li se ‘iščupao’ od zagrljaja pobjede desničarke Le Pen
Francuski predsjednik Emanuel Makron (Emmanuel Macron) šokirao je javnost te zemlje najavljujući vanredne parlamentarne izbore nakon zaista velike pobjede koju je na evropskim izborima ostvarila Marin Le Pen (Marine Le Pen), liderka Nacionalnog okupljanja.
Dodatnu težinu daje činjenica da je Makron odluku saopštio u tv obraćanju iz Jelisejske palate svega sat vremena nakon zatvaranja birališta u Francuskoj i saopštavanja rezultata glasanja.
Najavljujući raspuštanje Parlamenta, Makron je rekao da će se dva kruga glasanja održati 30. juna i 7. jula, nekoliko nedjelja prije Olimpijskih igara u Parizu.
U svjetskim medijima potez Makrona se ocjenjuje kao ‘kockanje’ jer od rezultata izbora zavisi i njegov ostanak na mjestu francuskog predsjednika iako mandat ističe tek 2027. godine
Kako će izgledati Evropski parlament sa desničarima?
I pored uspjeha krajnje desnice, čini se da će opstati većina predvođena Evropskom narodnom partijom.
Odmah iza su i socijaldemokrate.
“Evropska narodna partija zadržava svoju prvu poziciju, dobija neka mjesta. Socijaldemokrate zadržavaju drugu poziciju, a takođe dobijaju i neka mjesta, što znači da je prvi put u posljednjoj deceniji da se ove dve dve najveće snage u parlamentu povećavaju a ne smanjuju. Dodavanjem (evropskih) liberala ova većina je iznad 400 mjesta”, potvrdio je portparol Evropskog parlamenta Žiom Duš Gijo (Jaume Duch Gillot).
Novi saziv EP imaće ukupno 720 evropskih poslanika umjesto dosadašnjih 705.
Stabilnu situaciju pokušaće da iskoristi dosadašnja predsjednica Evropske komisije Ursula von der Lajen (Ursula von der Leyen) koja je u predizbornoj kampanji bila na čelu liste evropskih narodnjaka, sa ciljem da osvoji novi mandat.
“Uvijek sam govorila da želim da izgradim široku većinu za jaku Evropu. Pokazala sam u svom prvom mandatu šta snažna Evropa može da postigne. Moj cilj je da nastavim ovim putem. Sa onima koji su za Evropljane, za Ukrajinu i za vladavinu zakona“, poručila je Lajen.
Stranke krajnje i ekstremne desnice u EP bi trebale imati nešto više od 200 poslanika, što ih praktično svrstava, ukoliko bi se desnica ujedinila, u drugu najjaču grupaciju.
To bi, po ocjenama analitičara, moglo dovesti do toga da dobiju i značajnije funkcije u okviru parlamentarnih odbora, kao i pozicija izvjestilaca.
Čemu se nada Dodik od evropske desnice?
Dodikova stranka, SNSD, primljena je 2008. godine u Socijalističku internacionalu, međunarodnu organizaciju socijaldemokratskih stranaka.
Samo četiri godine kasnije, SNSD je izbačen iz te međunarodne organizacije.
Dodik se poslije toga okrenuo kontaktima sa desničarskim strankama u EU. Od svih, trenutno najbližu saradnju ima sa mađarskim Fidesz-om, premijera Mađarske Viktora Orbana.
Sa Orbanom je Dodik izgradio prijateljske i poslovne veze na relaciji Mađarska-RS.
Orbanova vlada u više navrata do sada najavila je veto na svaki eventualni prijedlog da EU uvede sankcije Dodiku.
Evroparlamentarci francuskog Nacionalnog okupljanja, ekstremno desne stranke koju je do prije par godina vodila Marin Le Pen, bili su u posjeti Banjaluci prilikom obilježavanja Dana RS, početkom 2022. godine.
Tijeri Marijani (Thierry Mariani) i Erve Živen (Herve Juvin) su se tada sastali sa Dodikom, a Marijani je istakao da “ima mnogo neistina koje se govore u Strazburu i Briselu” te da su došli u Banjaluku da utvrde istinu.
Tom prilikom Dodik je rekao da oni dijele “mnoge iste političke vrijednosti vezane za očuvanje identiteta, prava na pripadnost grupi, naciji, narodu i odbrani vrijednosti koje se promovišu u okviru tih zajednica“.
Marijani je od 2012. na čelu Udruženja za francusko-ruski dijalog, a 2015. je posjetio Krim zajedno sa ruskim zvaničnicima godinu dana nakon ruske aneksije ovog poluostrva.
Dodik je sa dugogodišnjim liderom austrijske Slobodarske partije (FPO) i vicekancelarom te države od 2017. do 2019, Hajncom-Kristijanom Štraheom (Heinz-Christian Strache) gajio dobre odnose.
Štrahe je podnio ostavku na mjesto u vladi i izbačen je iz partije nakon skandala sa video snimkom iz 2017, u kojem on nudi državne ugovore navodnom ruskom finansijeru.
Tokom svoje vladavine u stranci, Štrahe je sa Jedinstvenom Rusijom, Putinovom strankom, potpisao sporazum o saradnji.
Fidesz, Nacionalno okupljanje i FPO su glasali u EP i protiv izvještaja Evropske komisije o BiH, u kojem se između ostalog pozivalo na sankcije protiv Dodika.
Dodik je u Banjaluci u decembru ugostio i članove AfD-a, Olgu Petersen, Ulricha Singera i Yurija Christophera Koffnera.
Ugradnja Dodika u ‘desničarsku internacionalu’
Viši naučni saradnik na austrijskom Institutu za internacionalnu politiku i predavač na Unverzitetu u Beču Vedran Džihić ocijenio je za Gerilu da Dodik gradi odnose sa tzv. “desničarskom internacionalom” ne bi li dobio “ne prinanje RS, već bilo kakav ozbiljniji izlazak na međunarodnu scenu”.
Džihić ističe kako u nauci postoji nešto što bi se moglo nazvati “desničarska internacionala”, koja se proteže od Francuske, Njemačke, preko Austrije, Mađarske, do Zapadnog Balkana i jednim krakom gore ka sjeveru, ka Rusiji.
“U Evropskom parlamentu će, zbog rasta desnice, biti više šanse da se recimo neke progresivne inicijative koje smo do sada imali, koje osuđuju taj nacionalizam, tu secesionističku retoriku, da se to na neki način spriječi, da se razvodni zajednički front EU. Toga će biti sve više i tu će Dodik pokušavati da ostvari svoje interese. Ali na nekom generalnijem nivou, na višem nivou je to manje više slična situacija kao što je to bila do sada”, ocjenjuje Džihić.
Za njega je ozbiljnije pitanje šta ukoliko Donald Tramp pobijedi na izborima u Americi, ili ako se AfD pojavi nakon izbora sljedeće godine u Njemačkoj kao relevantan faktor.
“E to bi onda mogao biti dodatni motiv u leđa za Milorada Dodika da krene možda još radikalnije putem ove secesionističke retorike”, smatra Džihić.
Trenutna situacija nakon evropskih izbora je, ističe Džihić, takva da zemlje kandidati za članstvo u EU sa Zapadnog Balkana ostanu u drugom planu, u ‘imitiranom’ procesu pristupanja i u sjeni Ukrajine.
Davidović: Apsurdna očekivanja da će nas ‘nova struktura’ lansirati u orbitu važnih igrača
Evropski parlament sa novim poslanicima prvu sjednicu bi trebao održati polovinom jula. Istovremeno počinju i pregovori o imenovanju novih predsjednika Evropske komisije i Evropskog savjeta, te prvog diplomate EU.
Do sada su se prvi ljudi institucija EU uvijek birali predstavnici političkih partija koje su dobile najviše glasova na izborima.
Igor Davidović, bivši ambasador BiH u EU, za Gerilu ocjenjuje kako nije došlo do dominacije, potpune prevlasti desnice, te da će ključ u provođenju politike EU i dalje biti u rukama Evropske komisije, te da se po pitanju Zapadnog Balkana neće mnogo mijenjati evropska politika.
“Desnica i nije mnogo zainteresovana za naglo ili da kažem za naročito proširenje EU na zemlje Balkana, ne toliko zbog svog stava, već zato što je Balkan turbulentno područje, naročito u posljednje vrijeme. Neće se desiti da nas zbog političkog razloga prime ili pozovu, neće nam vjerovatno dati skoro ni datum pregovora”, kaže Davidović.
Od BiH će se, po njegovom mišljenju, očekivati dalje ispunjenje uslova, ali je stava i da će Srbija biti u fokusu, od koje će se očekivati izjašnjenje da se odluči na koju će stranu, jer je Srbija jedan od ključnih i ekonomsko, ali i vojnih igrača na Balkanu.
Slika budućeg sastava Evropskog savjeta, kojeg čine predsjednici i premijeri zemalja članica EU ostaje pod upitnikom, zbog predstojećih nacionalnih izbora u zemljama u kojima bi se mogao očekivati i ulazak desničara u vlast.
Takva situacija bi mogla uticati i na politiku EU, jer Evropski savjet ima moć da određuje politički smijer Evropske unije. Odluke Evropskog savjeta su obavezujuće za sve institucije EU.
No, Davidović je mišljenja da može doći do konfiguracije “gdje će se pojačati zahtjevi” desničara u svim evropskim forumima, ali će i dalje preovladavati nastojanje da se postigne kompromis oko evropskih ciljeva.
“Sa naše strane apsurdno je očekivati da će neka nova struktura radikalno poboljšati vizuru EU prema nama ili će nas lansirati u orbitu važnih igrača ili faktora. Čestitka gospodina Dodika Slobodarima u Austriji u principu je verifikacija njegovog od ranije bliskog odnosa sa tom strukturom. Ali, koliko je ta struktura uopšte imala efekta u poziciji EU prema nama i koliko će ga eventualno imati, veoma je upitno i problematično jer je riječ o grupaciji koja ni u samoj EU ne uživa neku prestižnu reputaciju”, zaključio je Davidović.
Od mogućeg ulaska desničara u Evropski savjet strahuje se upravo u Ukrajini, jer među evropskim krajnjim desničarima ima i onih koji su proruski orjentisani. Upitno je i hoće li se mijenjati politika proširenja prema zemljama Zapadnog Balkana.
Pravo na evropskim izborima, koji su održani od 6. do 9. juna, imalo je oko 360 miliona građana svih 27 članica EU. Glasao je oko 51 procenat registrovanih birača EU.
