Možda je malo pretenciozno ako konstatujemo da je pojedinim predstavnicima vlasti u tranzicionim, odnosno posttranzicionim društvima, kakva je i Republika Srpska, osnovno načelo izreka „Država, to sam ja“ (L'État, c'est moi). Međutim, nismo daleko ni od istine. Iako je i prije bilo povoda za takve konstatacije, posljednji događaji u vezi sa stradanjem Davida Dragičevića, konkretnije optužbe od strane (u)zbunjivača javnosti bliskih vlastima u Republici Srpskoj, ali i samih državnika, da su protesti usmjereni protiv institucija RS, podgrijavaju sumnje u demokratičnost nosilaca političkih funkcija u RS.
Naime, kao odgovor na sve učestalija prozivanja upućena nadležnima da vrše opstrukciju istrage u slučaju Davida Dragičevića, dolaze optužbe od strane predstavnika vlasti koje upućuju na implicitan zaključak da se napadom na njih u stvari napada Republika Srpska, kao da je ista njihovo privatno vlasništvo. Predsjednik RS Milorad Dodik je izjavio da su napadi na pet najvažnijih institucija u Republici Srpskoj – predsjednika, Vladu, parlament, MUP i RTRS – očekivani i ranije predviđeni. U emisiji “Ukrštenica” koja se emituje na RTRS-u, gospodin Dodik je izjavio da postoje indicije da se preko grupe “Pravda za Davida” pokušava, slično neredima u Federaciji BiH prije nekoliko godina, proizvesti nestabilnost i u Republici Srpskoj. Slične izjave smo mogli čuti i od drugih visokopozicioniranih političara. U društvu se na taj način stvara atmosfera neposredne opasnosti za institucije iako se prigovara pojedincima a ne postojanju institucija kao takvih.
Bilo je čak i paradoksalnih slučajeva da su predstavnici vlasti svojim izjavama obesmišljavali postojanje institucija na čijem su čelu, kao npr. kada je ministar unutrašnjih poslova Dragan Lukač u Parlamentu RS izjavio: „Meni da je neko dijete ubio, a da institucije neće da urade, znam šta bih uradio“, na taj način implicitno favorizujući zakon odmazde. Tako se poništava i jedan od osnovnih principa zbog koga su institucije uopšte osnovane, a to je da se nestalna i koristoljubiva priroda individualnog ponašanja ograniči i usmjeri ka kolektivnim svrhama i ciljevima, kako ističe Vukašin Pavlović (Država i društvo, 2011). Takođe, dovode se u pitanje i neke od osnovnih funkcija političkih institucija. Umjesto da utiču na političke preferencije i ponašanja političkih aktera, stiče se utisak da politički akteri utiču na institucije. Pored toga, političke institucije bi trebale da obezbjeđuju stabilnost i trajnost političkih procesa, što se u značajnoj mjeri poništava samovoljnim djelovanjem pojedinaca. Institucije bi trebale predstavljati “svojevrsna sidra na uzburkanom moru politike”, prema Vukašinu Pavloviću. Međutim, izgleda da se “sidro Republike Srpske otkačilo” uz prijetnju da “brod otpluta na uzburkano more političke nestabilnosti”, i to zbog samovolje kapetana i njegovih oficira.
Ne čini li nam se da isticanjem prilično upitnih argumenta koji upućuju na zaključak da se napadom na pojedince u stvari napada na institucije i samu Republiku Srpsku, isti ti pojedinci nastoje da stvore percepciju u javnosti da su nezamjenjivi, odnosno da su oni suština postojanja neke institucije? Čak i Republike Srpske?
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
U samoisticanju i stvaranju percepcije o nezamjenjivosti, tim pojedincima svesrdno pomaže institucija koju je baš predsjednik RS Milorad Dodik označio kao jednu od najvažnijih – RTRS. Nisu rijetke situacije u kojima javni servis, kao jedan od nezamjenjivih instrumeneta građanskog društva, apostrofira značaj pojedinca a ne institucije. Navešćemo jedan mali primjer na koji javnost gotovo da i ne obraća pažnju. Prilikom sponzorisanja određenih svečanosti, dobrotvornih akcija ili nekih drugih manifestacija, više se ističe ime predsjednika nego funkcija koju obavlja – većim slovima je označeno ime Milorada Dodika nego institucije predsjednika RS (kao na slici), čime se implicitno pojedinac stavlja ispred institucije.
Može se reći da je ovo benigniji primjer svojevrsne privatizacije institucija Republike Srpske. Inače, gospodin Dodik je nerijetko sebi uzimao za pravo da raspravlja o budžetu Republike Srpske iako to nije u njegovoj nadležnosti, o čemu je Gerila već pisala. Na taj način se obesmišljava postojanje institucija i samovolja pojedinca stavlja u prvi plan.
Još su antički Grci uveli određene instrumente demokratije bez kojih bi njeno postojanje bilo nemoguće. Izdvajamo ograničenje mandata i jednakost pred zakonom. Poseban instrument kojim su antički Grci sprečavali uzurpaciju vlasti bio je ostrakizam, odnosno jedna vrsta narodnog suda protiv onih građana koji su svojim prejakim uticajem prijetili da ugroze demokratiju. Građanin za koga se smatralo da ugrožava demokratiju morao je otići u izgnanstvo na deset godina. Moderna predstavnička demokratija nije tako surova pa je umjesto progona uvela princip smjenjivosti baš zbog toga da se limitira neograničena vlast pojedinaca i spriječi ugrožavanje demokratije.
Naravno da ne sugerišemo da bi aspiranti na vlast u Republici Srpskoj sigurno bolje obavljali državne funkcije od trenutnih vlastodržaca, ali kako ne bi došlo do zasićenja i prijetnje po demokratiju, princip smjenjivosti bi se morao poštovati i sprovoditi. I to ne samo nominalno u smislu da pojedinac ne može više od dva puta uzastopno da obavlja određenu funkciju nego i suštinski, da se nakon završetka mandata ne postavi na neku drugu funkciju i tako ostane na vlasti. To je inače rak-rana nedovršenih demokratija. Najbolji primjer je Rusija (iako ni Republika Srpska ne zaostaje) u kojoj su se Vladimir Putin i Dimitrij Medvedev mijenjali na funkcijama predsjednika i premijera kako bi pojedinac (Putin) ostao u vrhu vlasti. Dok je obavljao drugu funkciju, koja po ustavu ima manje nadležnosti, ostale institucije, kao i instrumenti poput javnog servisa, značajno su uvećavale njegov značaj umanjujući ulogu koju po ustavu imaju druge institucije (npr. uloga premijera i predsjednika). Zvuči poznato?
Naposlijetku, kako ne bi došlo do „privatizacije institucija“, moralo bi se više pažnje posvetiti demokratičnosti političkih stranaka od koje zavisi i demokratičnost društva. Naime, privatizacija institucija počinje privatizacijom političkih stranaka. Kada pojedinci uzurpiraju pozicije unutar političkih stranaka i budu postavljeni za „doživotne predsjednike“, teško će se demokratski potencijal bilo koje stranke reflektovati u društvu nego će se „unutarstranačka autokratija“ preliti i u politički život jedne države. Većina partijskih poslanika ima jedini zadatak da podržava šefa stranke i njegove pomoćnike. Robert Mihels (Sociologija partija u savremenoj demokratiji, 1990) ističe da do oligarhijskih tendencija u političkim partijama dolazi zbog jake centralizacije partijskog odlučivanja. Prema njemu, gomilanje ovlašćenja u malo ruku vodi ka čestoj zloupotrebi moći, što nije neuobičajen slučaj i u političkim strankama u Republici Srpskoj.
Naravno, ni drugi političari u RS i BiH nisu imuni na vlast, tako da je uobičajeno da nakon napuštanja matične stranke osnivaju novu u kojoj se pozicioniraju kao alfa i omega. I na taj način se umanjuje demokratski potencijal političkih stranaka, samim tim se umanjuje i demokratičnost jednog društva.
Kako bi građani prepoznali te nedemokratske tendencije neophodno je da posjeduju veći stepen demokratske prosvećenosti i političke zrelosti, za šta je, na žalost, potrebno vrijeme.
