Predsjednik Ruske federacije Vladimir Putin uputio je rođendansku čestitku srpskom članu Predsjedništva BiH Miloradu Dodiku, poželjevši mu dobro zdravlje, blagostanje i uspjeh u državnoj djelatnosti. Čestitku Dodiku uputili su i predsjednik Kine Si Đinping i Azerbejdžana Ilham Alijev.
U duhu stvaranja kulta ličnosti, RTRS je 12. marta u centralnoinformativnoj emisiji Dnevnik 2 prenio rođendanske čestitike svjetskih lidera upućene Miloradu Dodiku. Inače, čestitke su uputili “nosioci” demokratskog progresa: lideri Rusije, Kine i Azerbejdžana.
Kako bi vidjeli da li je uzdizanje državnika (Dodika) na pijadestal isključiva praksa javnog servisa u Republici Srpskoj ili je to uobičajena praksa javnih servisa, navešćemo primjere kako se pojedini evropski javni servisi odnose prema predsjednicima i premijerima na dan njihovog rođenja.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Irski javni servis RTÉ je emitovao prilog o rođendanu irskog premijera Lea Varadkara u kome se, nakon izjave njegovog portparola koji ističe da će premijer rođendan proslaviti u krugu porodice, navode izjave slučajnih prolaznika koji su zamoljeni da kažu šta misle o premijeru i da mu, ako žele, čestitaju rođendan. Ljudi su izražavali različita osjećanja, od podrške, preko negodovanja i upućivanja pogrdnih riječi premijeru do toga da uopšte nisu ni znali ko je Leo Varadkar.
Portugalski javni servis RTP na dan rođenja portugalskog premijera Antonia Koste 17. jula uopšte nije ni spomenuo da mu je rođendan. Samo su objavili da će portugalski premijer prisustvovati sjednici Zajednice zemalja portugalskog jezika.
Španski javni servis RTVE je na dan rođenja španskog premijera Pedra Sančeza objavio rezultate istraživanja javnog mnjenja u kojima se ističe da socijalisti, odakle dolazi i premijer, trenutno imaju najveću podršku javnosti, pri tome uopšte ne spomenuvši da je premijeru rođendan.
Belgijski javni servis RTBF je 21. decembra, na rođendan belgijskog premijera Šarla Mišela, objavio da je belgijski kralj Filip prihvatio ostavku premijera koju je ovaj podnio par dana prije, uopšte ne spomenuvši da je Šarlu Mišelu rođendan.
Švedski javni servis SVT nije objavio nijednu informaciju u kojoj se spominje švedski premijer na njegov rođendan 21. jula. Polovinom jula prošle godine Švedsku su poharali požari tako da je fokus javnosti bio usmjeren na posljedice požara. Javni servis, kao i ostali mediji, pratili su dešavanja širom Švedske. U njihovim vijestima mogu se naći izjave švedskog premijera u vezi sa požarima, ali se nigdje ne navodi da mu je bio rođendan u tom periodu.
Javni servis Finske Yle na dan rođenja finskog premijera Juhe Sipile 25. aprila prenosi vijest da je Finska drugu godinu zaredom pala na Indeksu slobode medija Reportera bez granica. Navodi se da je Finska prošle godine pala sa prve na treću poziciju kao rezultat skandala oko izvještavanja javnog servisa Finske o vezama premijera Juhe Sipile sa porodičnom firmom koja je dobila ugovor sa rudnikom u državnom vlasništvu. Nigdje se ne navodi da je premijeru rođendan.
Javni servis Islanda RÚV na dan rođendana premijerke Katrin Jakobsdotir 1. februara prenosi informaciju da je premijerka rođendan proslavila uz novi šal fudbalskog kluba Liverpul za koga navija. Navodi se da joj je šal poklonio muž. Takođe, navodi se da premijerka nije jedini navijač Liverpula u islandskoj vladi, čime se fokus pomjera sa premijerkinog rođendana na svojvrsnu praksu da islandski državnici navijaju za engleske fudbalske klubove.
Danski javni servis DR je dan prije rođendana premijera Larsa Lokea Rasmusena objavio informaciju da premijer ide u posjetu danskim vojnicima stacioniranim na Kosovu. Pored pregleda situacije i izjave premijera, nigdje se ne navodi da je njegov rođendan 15. maja.
Češki javni srevis ČT je na dan rođenja češkog premijera Andreja Babiša 2. septembra pustio prilog o izjavama premijera koje nisu bile istinite naglašavajući da je Babiš uhvaćen u laži.
Javni servis Slovenije RTV Slovenija u istorijskom pregledu dana, između ostalog, navodi da je predsjednik Borut Pahor rođen 2. novembra 1963. godine. Nema čestitanja rođendana ili prenošenja čestitki od drugih državnika.
Bugarski javni servis BNT na rođendan bugarskog premijera Bojka Borisova 13. juna prenosi da se Borisov drugi dan nalazi u radnoj posjeti Izraelu. Navodi se da je Izraelski premijer pozdravio Borisova i čestitao mu rođendan. U nastavku se ističe da se Borisov na svoj rođendan poklonio na Isusovom grobu.
Javni servis Litvanije LRT prenosi informaciju da je predsjednica Dalija Gribauskajte 1. marta napunila 63 godine. Ističe se da predsjednica svake godine dobija mnogobrojne čestitike od lidera drugih zemalja kao i na društvenim mrežama. Naglašava se da joj je ovo posljednji rođendan kao predsjednici Litvanije jer joj uskoro ističe mandat, što informaciju u suštini svrstava u tehnički kontekst jer se ne navodi samo da je predsjednici rođendan nego i da joj mandat uskoro ističe.
Nije nam bio cilj da prikažemo sve javne servise u Evropi kao ni način na koji se odnose prema državnicima na njihove rođendane. Posebno nismo namjeravali da predstavimo primjere iz Rusije, Turske ili Mađarske gdje je primjetan više nego “usmjeren” protok informacija. Komparacijom sa pojedinim evropskim javnim sistemima u vezi sa izvještavanjima na rođendane državnika nastojali smo predstaviti ne samo način na koji se javni servisi odnose prema državnicima nego i implicitno predstaviti sisteme vrijednosti i kulturološku matricu tih zemalja, kako bi te modele funkcionisanja javnih servisa uporedili sa Republikom Srpskom.
S tim u vezi, uočili smo da je, izuzev Češke, što se više pomjeramo na istok, čak iako je riječ o zemljama koje su u Evropskoj uniji, poput Bugarske, primjetna izraženija tendencija ka, u manjoj ili većoj mjeri, glorifikovanju državnika.
S druge strane, mogli smo da vidimo primjere, kao u Irskoj, kada javni servis objavi prilog o rođendanu premijera, ali navede i negativne reakcije stanovništva, a ne samo hvalospjeve. Štaviše, nijedan od javnih servisa iz zapadnog dijela Evrope nije prenosio čestitike stranih državnika, kao što je to slučaj sa RTRS-om.
Inače, dobar dio javnih servisa je ignorisao činjenicu da je državnicima rođendan. Javnost su informisali samo o njihovim aktivnostima toga dana, naravno, ukoliko su te informacije bile od javnog značaja.
U nekoliko navrata smo mogli vidjeti izrazito kritički nastrojen pristup prema državnicima bez obzira što im je rođendan, poput javnih servisa u Finskoj ili Češkoj. Pojedini javni servisi, kao što je slovenački, informaciju o rođendanu predsjednika naveli su samo kao tehnički podatak, u kontekstu ostalih istorijskih događaja koji su se desili na taj dan.
Inače, izvještavanje evropskih javnih servisa o državnicima na njihove rođendane možemo dovesti u vezu sa studijom Danijela Halina i Paola Mancinija “Komparacija medijskih sistema: Tri modela odnosa između medija i politke” (Comparing Media Systems: Three Models of Media and Politics) u kojoj ovi autori predstavljaju tipologizaciju medijskih sistema u Evropi praveći razliku između tri glavna tipa:
- sjeverno-atlantski, odnosno, liberalni model;
- sjeverno i centralno-evropski, odnosno, demokratsko-korporativni model;
- polarizovano-pluralistički, odnosno, sredozemni model.
Profesor na Univerzitetu u Hamburgu Jens Tenšer u studiji “Menadžment političke komunikacije” koju su priredili Ansgar Zerfas i Miroljub Radojković, dodaje i četvrti tip medijskog sistema: tranzicioni, odnosno, istočno-evropski model.
U liberalnim medijskim sistemima, uticaji (stranačkih) političkih aktera su smanjeni, a politički paralelizam kao i državni intervencionizam gotovo da su zanemarljivi. Umjesto okrenutosti prema elitama i stranačko-političkom izvještavanju, dominira neutralno, informativno novinarstvo. Ove medije karakteriše visok stepen novinarskog profesionalizma koji garantuje široku autonomiju u odnosu na političke, državne i/ili druge uticaje. U ovaj model spadaju Velika Britanija i Irska.
Demokratsko-korporativni medijski sistem, u poređenju s liberalnim, karakteriše veći stepen državnog intervencionizma kojim treba da se obuzdaju sile slobodnog tržišta, mada je i ovaj sistem izložen njihovom dejstvu. Snažni uticaji dolaze do izražaja, između ostalog, kroz učvršćivanje i snažnu poziciju ustanova javnog servisa i dotiranje pojedinih mas-medija. U poređenju sa polarizovanim medijskim sistemima, novinarstvo demokratski-korporativno strukturisanih medijskih sistema ispostavlja se kao uglavnom otporno na direktne pokušaje (stranačke) političke instrumentalizacije, iako je politički paralelizam izraženiji nego u liberalnim medijskim sistemima. Demokratsko-korporativni medijski sistemi odlikuju se visokim stepenom profesionalizacije novinarstva koji se obezbjeđuje formiranjem i djelovanjem odgovarajućih institucija. Države koje se ubrajaju u demokratsko-korporativni tip su Švedska, Danska, Finska, Holandija, Belgija, Luksemburg, Njemačka i Austrija.
U poređenju sa prva dva modela medijskih sistema, u polarizovano-pluralističkom modelu na prvom mjestu kao orijentiri služe država i političke elite. To se ispoljava kroz veliku mjeru državnog intervencionizma, državne subvencije, ali i kroz ograničavanje slobode štampe. U domenu radiodifuzije, državne i parlamentarne snage dijelom su trajno obezbijedile svoj uticaj – popunjavanjem mjesta u odgovarajućim radiodifuznim savjetima. Visok stepen političkog paralelizma održava se, međutim, i u sektoru štampe. On je obilježen snažnim podilaženjem ukusu političkih elita, i, možda, ipak nedovoljnim razvojem masovne štampe. I na kraju, visok stepen državnog intervencionizma i političkog paralelizma u direktnoj vezi je sa relativno niskim stepenom autonomije i profesionalizma novinara. U sredozemni medijski model ubrajaju se Portugalija, Španija, Italija, Grčka i – donekle, sa izuzecima – Francuska.
Naposlijetku, što se tranzicionog, odnosno istočno-evropskog modela tiče, ono što važi za tri mediteranske zemlje koje su sedamdesetih godina prošlog vijeka „dospjele“ u demokratiju, a to su Grčka, Španija i Portugalija, u još većoj mjeri važi i za postkomunističke zemlje bivšeg “Istočnog bloka” u tranziciji (Estonija, Letonija, Litvanija, Poljska, Bugarska, Rumunija, Češka, Slovenija, Slovačka, Mađarska). Kao faktori koji su posebno ometali izgradnju demokratski uređenih, nezavisnih i društveno odgovornih masovnih medija, ispostavilo se prisvajanje i politička instrumentalizacija mas-medija od strane vlasti, kao nešto što se u bivšim autoritarnim režimima gotovo podrazumijevalo. U postkomunističkim zemljama vlasti nisu lako ustupale kontrolu i garantovane mogućnosti za vršenje uticaja preko “svojih” medija, a prije svega uticaj nad televizijom, koja se smatra veoma djelotvornom. Najveći broj ovih zemalja prihvatio je mediteranski model koji je naklonjen vlasti (na primjer, Poljska), dok su druge, poput Češke i Estonije, pratile njemački model javno-pravne radiodifuzije blizak parlamentu odnosno strankama. Samo mali broj ovih zemalja, a među njima i Rumunija, slijedile su britanski “povjerenički model”. Veliki problem za medije u ovim zemljama bila je “nasljeđena”, pripisana funkcija prema kojoj je trebalo da mediji u Istočnoj Evropi u prvom redu služe kao institucije nacionalne i društvene (političke i kulturne) integracije.
Što se kulta ličnosti tiče, on se, između ostalog, reflektuje kroz pretjeranu pokornost vođi, nekritičnom odnosu prema vođi, pretjeranoj prisutnosti lika vođe u javnosti, čestim korelacijama sa vođom i slično.
Slovenački istoričar Davorin Trstenjak još je u 19. vijeku u svom djelu “Etika” naveo da narod više poštuje vođu što je ovaj moćniji i grozniji. Vođama, odnosno gospodarima, to poštovanje godi. Trstenjak ističe da je kultura toliko napredovala da se država ne bi trebala smatrati “demonom pojedinca”, nego bi trebala biti solidarna zajednica. Međutim, ljudi su navikli na fetišizam i idolopoklonstvo, kako navodi, i umjesto da cijene svoju zajednicu, slijepo se drže kulta ličnosti. Zanimljiv je njegov stav da ljudi poštuju vođu radi lične koristi, nadajući se da će više dobiti što više poštuju vođu. U državi gdje se istina potiskuje, gdje vlada kult ličnosti, mnogo pažnje se poklanja tom kultu na osnovu čega pojedinci izvlače korist. Sujeta onih koji imaju moć opasna je strast, kako navodi Trstenjak. S druge strane, licemjeri i laskavci sami se priklanjaju kultu ličnosti, znajući da će “više postići kapom nego glavom”.
Prenošenje rođendanskih čestitki Vladimira Putina i Si Đinpinga Miloradu Dodiku možemo tretirati kao primjer okrenutosti javnog servisa prema elitama i stranačko-političkom izvještavanju i priklanjanje vođi, a ne kao neutralno, informativno novinarstvo. Informacija da je Vladimir Putin čestitao Dodiku rođendan nije od šireg društvenog značaja. Funkcija te informacije je da Miloradu Dodiku pruži legitimitet i veći značaj u javnosti. Mogli smo vidjeti da je litvanski javni servis prenio informaciju da predsjednica Litvanije dobija mnogobrojne čestitke od lidera drugih zemalja, ali nisu posebno isticali nikoga. Na taj način nisu dodatno naglašavali njen značaj navodivši ko joj je sve čestitao rođendan, za razliku od RTRS-a koji nekritički i prenaglašeno, ponekad na nivou obožavanja, prenosi informacije o Miloradu Dodiku.
Uzevši u obzir sve navedeno, kako komparativnu analizu izvještavanja evropskih javnih servisa o državnicima na dan njihovog rođenja, tako i modele medijskih sistema u Evropi, možemo zaključiti da je RTRS najbliži istočno-evropskom modelu, s tim da se još uvijek nije riješio određenih negativnih tendencija koje su “krasile” bivši autoritarni režim. Kroz mali primjer veličanja državnika na njegov rođendan i implicitnog stvaranja kulta ličnosti, možemo primijetiti da je u Republici Srpskoj još uvijek prisutna praksa da javni servis služi kao institucija nacionalne i društvene (političke i kulturne) integracije, i to integracije koja se reflektuje kroz identifikaciju sa vođom. Pored svakodnevnih aktivnosti Milorada Dodika, u dnevniku se moralo naći mjesta i za rođendanske čestitike, što odgovara jednom od osnovnih postulata stvaranja kulta ličnosti – pretjeranoj prisutnosti lika i djela vođe u medijima, čak i kada informacije o njemu nisu od šireg društvenog značaja. Zato je bilo “važno” da RTRS prenese čestitike velikih državnika koji daju na značaju ulozi Milorada Dodika u javnosti, odnosno implicitnom stvaranju kulta ličnosti.
