U obračunu sa Šmitom, Dodiku i Stevandiću prihvatljiv partner i desničarski AfD

Zašto je za vladajuće stranke u Republici Srpskoj, koje troše značajan dio svog javnog nastupa da govore o žrtvama nacista u Drugom svjetskom ratu, njemačka partija – čiji članovi umanjuju ove zločine – i dalje prihvatljiv partner?

Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Nenad Stevandić objavio je nedavno kako vladajuće stranke u ovom entitetu, u potrazi za načinima da u Njemačkoj tuže visokog predstavnika Kristijana Šmita, sarađuju s parlamentarnom strankom AfD. Takav izbor krajnje desničarske stranke, čiji su pojedini članovi veličali ideje nacističke Njemačke, u potpunoj je suprotnosti s osudama zločina nacista i njihovih saradnika nad Srbima u Drugom svjetskom ratu.

Međutim, Stevandić, na pitanje Detektora o saradnji sa strankom čije članove njemački sudovi osuđuju zbog veličanja nacizma a analitičari i veliki dio javnosti u ovoj zemlji kritikuju da “koketira” s idejama nacizma, kaže da su to proizvoljni zaključci.

U odgovoru optužuje Šmita da se javno zalagao za rehabilitaciju nacista i da je gore kontaktirati s njim.

“Ono što je meni drago, što je AfD saopštila kada su bili neki dan u Srbiji, a to je da čeznu za pomirenjem sa Srbijom i postizanjem mira u Evropi, uključujući i Rusiju”, rekao je Stevandić.Prema riječima Stevandića, AfD je takođe saopštio da je prijedlog rezolucije o Srebrenici pokazatelj politike dvostrukih standarda njemačkih vlasti.

“Tako da je to rekao njemački poslanik, to što on pripada AfD-u, neka neko problematizuje na neki drugi način”, dodaje Stevandić koji je i predsjednik stranke Ujedinjena Srpska.Stevandićev stav sličan je nizu ranijih stavova proruskih političara u Evropi koji ponavljaju optužbe Vladimira Putina da Ukrajinu vode nacisti, dok u isto vrijeme sarađuju s AfD-om, strankom čije članove njemački sudovi kažnjavaju zbog veličanja nacizma i korištenja nacističkih slogana.

Politička analitičarka Tanja Topić kaže da saradnja stranaka na vlasti u Republici Srpskoj sa strankama desnice iz zemalja Evropske unije nije iznenađenje, ali jeste kontroverzna i dosta protivrječna. Ona objašnjava da političari u Republici Srpskoj saradnjom s takvim političarima ustvari žele pokazati da nisu u izolaciji.

“Ja ću podsjetiti da su u vrijeme najžešćih udara na Kristijana Šmita i na Njemačku, koja se u današnjem kontekstu smješta u kontekst nacističke Njemačke gdje se Šmit vrijeđa vrlo često kao fašista i nasljednik nacističkih politika, održani sastanci između vrha vladajuće stranke u Republici Srpskoj s Alternativom za Njemačku – koji jesu izvorni baštinici nacističke ideologije i nacizma. To je još jedan raskorak u odnosima prema vrijednostima antifašističke borbe jer ih na taj način potpuno negirate i potiskujete na marginu”, kaže Topić.

Nedavno je francuska ultradesničarka Marin le Pen objavila da prekida saradnju s AfD-om, opisujući ih kao “previše toksičnog saveznika”. Maksimilijan Krah, AfD-ov kandidat za Evropski parlament, odustao je od kampanje 22. maja nakon izjava da nacističke SS trupe “nisu bile zločinačke”.

Njegovu stranku Stevandić je hvalio na društvenim mrežama, a gostujući u programu RTRS-a je rekao da vlasti u Republici Srpskoj sarađuju s AfD-om kako bi pronašli način da u Njemačkoj tuže Šmita.

Opasni zaokret u desno

Krajem 2023. godine u Akademiji nauka i umjetnosti Republike Srpske u Banjaluci održana je međunarodna konferencija “Republika Srpska: Poštovanje međunarodnog suvereniteta i Dejtonskog sporazuma”, na kojoj su učešće uzeli “suverenisti iz više evropskih zemalja ali i Sjedinjenih Američkih Država”, kao i predstavnici AfD-a s kojima se sastao predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik.

Srđan Puhalo, analitičar iz Banjaluke, kaže da je okretanje SNSD-a i Milorada Dodika ka evropskim desničarima krenulo od trenutka kada je ta stranka izbačena iz Socijaldemokratske internacionale. Tada je ta stranka, kaže Puhalo, raskinula sa socijaldemokratijom. On podsjeća da je SNSD saradnju s desnicom prvo počeo s desničarima iz Austrije.

“Kako je politika u Republici Srpskoj postajala sve desnija i desnija i kako je nailazila na otpore kod liberalnih evropskih vlada i bilo koga ko drži do evropskih vrijednosti i ljudskih prava, tako su oni, s jedne strane, padali u nemilost i nailazili na nerazumijevanje, a s druge strane su se sve više i više približavali desničarskim partijama”, kaže Puhalo.

Te stranke su postale jedina konekcija vlasti u Republici Srpskoj s međunarodnom zajednicom, dodaje Puhalo.

“Kada se danas govori o zemljama koje prihvataju ili imaju razumijevanje za politiku naših vlasti, to se prije svega odnosi na zemlje gdje je desnica na vlasti”, kaže Puhalo.

Alternativa za Njemačku, konzervativna i evroskeptična politička stranka, osnovana 2013. godine, zalaže se za prekid saradnje s evrozonom, protivi se evru, imigraciji, širenju islamskog uticaja i istopolnim brakovima. Posebno je popularna na istoku Njemačke.

Sud u gradu Haleu na istoku Njemačke kaznio je nedavno Bjorna Hokea, člana njemačkog AfD-a, zbog korištenja nacističkih slogana u aktuelnoj kampanji.

U međuvremenu, u Banjaluci je 9. maja obilježen Dan pobjede nad fašizmom. Taj dan se u Republici Srpskoj posebno obilježava i kao Dan besmrtnog puka. Veliča se antifašistička istorija srpskog naroda i stradanje Srba, posebno u Drugom svjetskom ratu u borbi protiv fašizma i nacizma. Istovremeno, vodeće stranke iz Republike Srpske godinama blisko sarađuju s različitim evropskim izrazito desno orijentisanim strankama, pa i AfD-om.

Nacionalni savez, čiji predstavnici su takođe prisustvovali konferenciji u Akademiji nauka i umjetnosti, desničarska je populistička i nacionalistička politička partija u Francuskoj. Glavne odlike stranke su protivljenje članstvu Francuske u Evropskoj uniji, Šengenskoj zoni i Evrozoni, ekonomski protekcionizam, kao i protivljenje slobodnoj imigraciji. U ovoj stranci se, između ostalog, zalažu i za očuvanje tradicionalnih i porodičnih vrijednosti, pooštravanje krivičnih zakona i ponovno uvođenje smrtne kazne, pooštravanje mjera prema migrantima, kao i antiglobalističku borbu, odnosno protivljenje međunarodnim integracijama.

Redovne kontakte i sastanke vladajućih stranaka u Republici Srpskoj sa strankama desnice iz Evrope nisu željeli da komentarišu poslanici SNSD-a u Narodnoj Skupštini, koje je Detektor kontaktirao za komentar. Na pitanja o saradnji sa strankama iz Republike Srpske nisu odgovorili iz Alternative za Njemačku (AfD).

Liberali kao neprijatelji Republike Srpske

Puhalo objašnjava i da je zbližavanju vlasti u Republici Srpskoj i evropskih desničara pomogao veći broj izbjeglica i migranata i odgovor zemalja Evropske unije koja je dovela do “antiislamske histerije”. Podsjeća na način na koji se vlast u Republici Srpskoj ophodila prema migrantima koji su prolazili kroz BiH, odnosno Republiku Srpsku, kao i da je takav odnos oduševio evropske desničare.

Puhalo dodaje i da Republika Srpska koristi saradnju sa strankama desnice u Uniji, a koja rezultuje time da Evropska unija ne može donijeti jednoglasnu odluku o bilo čemu, ako takvu odluku blokira neka od članica gdje je desnica na vlasti.

Vlast Republike Srpske odavno je zauzela suverenistički ideološko-politički kurs kome su bliske sve desničarske, nacionalističke i šovinističke političke partije u Evropi, objašnjava komunikolog Mladen Bubonjić. Suverenizam je, objašnjava on, samo “eufemizam za nacionalizam, šovinizam, ksenofobiju, i sve je prisutniji, čak i u etabliranim demokratijama – što predstavlja možda i najveći izazov s kojim se moderne demokratije danas susreću”.

“U borbi za svoj položaj, vlast Republike Srpske je odredila neprijatelje, a to su sve liberalne demokratske opcije koje zagovaraju potpuno drugačiji sistem vrijednosti od onog kome vladajući u Republici Srpskoj teže. Međutim, ono što privlači posebnu pažnju je ‘ideološko tumaranje’ vlasti u kontekstu saradnje s partijama koje blagonaklono gledaju na ideologije iz prošlosti koje su bile odgovorne za stradanje miliona ljudi, između ostalih i Srba”, kaže Bubonjić.

Desničarske partije s kojima vlast Republike Srpske sarađuje nerijetko veličaju fašizam i nacizam, što predstavlja paradoks, uzevši u obzir da su te ideologije u smrt odvele stotine hiljada Srba, a vlast u Republici Srpskoj se predstavlja kao “ekskluzivni zaštitnik nacije”, dodaje on.

“U borbi za očuvanje svojih pozicija očigledno su spremni da zanemare zlo koje su te ideologije uradile narodu koji oni nominalno brane”, kaže Bubonjić.

Jedna od tačaka koja povezuje Dodikove i Stevandićeve partije s AfD-om je odnos prema Rusiji. Njemačka policija nedavno je pretražila parlamentarnu kancelariju Petra Bistrona, člana AfD-a, zbog navodnih veza s primanjem mita odnosno, kako su izvijestili njemački mediji, da je primio 20.000 evra od ljudi povezanih s Putinom kako bi širio propagandu Kremlja.

Ipak, ekstremno desničarske stranke iz Evrope s kojima vlast Republike Srpske održava kontakte nikada neće priznati da su profašističke ili pronacističke, kaže Tanja Topić. Dodaje i da u saradnji stranaka iz Banjaluke s evropskom desnicom može vidjeti i jednu vrstu koketiranja i populizma.

“Jednim dijelom tražite saveznike, pa makar imali i tu vrstu vrijednosnog orijentira koji je potpuno stran vašem izvornom uvjerenju. Ali negdje ako uporedimo vrijednosne sisteme, onda nailazimo na dosta sličnosti – autokratski stil vladanja, populizam u smislu arogantnog odnosa prema slabijima, a jedna vrsta podilaženja onima koje smatrate jačima”, kaže Topić.

Ona naglašava da u tim vrijednosnim sistemima ima dosta tačaka preklapanja, kao i da je okretanje vlasti u Republici Srpskoj tim partijama “u trenutku izolacije od većine zapadnog svijeta” jedan od razloga za objašnjenje prirode tih odnosa.

BIRN BiH/Vladimir Kovačević