U posljednje vrijeme smo svjedoci sve intenzivnije rasprave o uticaju ali i posljedicama vještačke inteligencije na tehničke, tehnološke, naučne, društveno-političke, čak i životne okolnosti. Mogli su se čuti razni komentari, od optimističnih, do krajnje pesimističnih.
Nastojeći da testiramo mogućnosti vještačke inteligencije, konkretno četbota ChatGPT, postavili smo nekoliko pitanja o aktuelnim društveno-političkim odnosima u Bosni i Hercegovini. Odgovori koje smo dobili, iako su prilično “inteligentni”, u suštini predstavljaju skup opštih mjesta, odavno poznatih široj javnosti. Bar onoj koja “inteligentno” razmišlja.
Uzevši u obzir da ChatGPT povremeno može proizvesti netačne odgovore, kako ističu njegovi kreatori, i da ima ograničeno znanje o događajima nakon 2021. godine, odgovori na pitanja o političkoj krizi, političkim relacijama, korupciji i sličnim problemima koji su prisutni u BiH, ipak mogu zvučati racionalno kada se dovedu u kontekst svakodnevnice u BiH.
Tako npr. na pitanje o političkoj krizi u BiH, ChatGPT odgovara da je važno napomenuti da je svaka politička kriza jedinstvena, a rješenja bi trebala biti prilagođena specifičnom kontekstu i dinamici situacije. Prevazilaženje političke krize može biti složen i izazovan proces, a trajni napori svih učesnika, uključujući političke lidere, civilno društvo, građane i međunarodne partnere, mogu biti potrebni za postizanje trajnog rješenja i stabilnosti. Zvuči poznato? Ovakve poruke gotovo svakodnevno možemo čuti od predstavnika međunarodne zajednice, ali i mnogobrojnih stručnjaka za društveno-političke odnose i analitičara. Pitamo se ko od koga prepisuje?
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
ChatGPT nam daje i savjete kako prevazići političku krizu u Bosni i Hercegovini, što zahtijeva, kako ističe, višestruki pristup koji uključuje različite aktere i rješavanje kako neposrednih tako i osnovnih pitanja. Između ostalog, predlaže dijalog i pregovaranje, zatim vladavinu prava i institucije, reforme i dobro upravljanje, inkluzivnu politiku, kao i međunarodnu podršku i fokus na građane. Otprilike sve što smo i sami znali, pogotovo naši političari. Samo što ne znaju kako to da primijene. Očigledno i vještačka inteligencija ima problema s tim.
Vraćanje nadležnosti na nivo Republike Srpske
Kada smo postavili konkretno pitanje da li je i u kojoj mjeri vraćanje nadležnosti na nivo Republike Srpske opasno za Bosnu i Hercegovinu, ChatGPT nam je odgovorio da je pitanje vraćanja nadležnosti složeno i osjetljivo sa različitim perspektivama. Ma šta kažeš?! Neki tvrde da bi to moglo predstavljati rizik za stabilnost i integritet Bosne i Hercegovine, dok drugi to mogu smatrati legitimnim zahtjevom za povećanje autonomije i samouprave za Republiku Srpsku, ističe ChatGPT, u suštini predstavljajući presjek stavova u BiH o nastojanjima Republike Srpske da povrati određene nadležnosti pod svoje okrilje.
Vještačka inteligencija, na osnovu analize zasnovane na generalnom poznavanju odnosa u BiH, ističe da oni koji izražavaju zabrinutost oko vraćanja nadležnosti na nivo Republike Srpske ističu probleme kao što su: mogućnost fragmentacije, rizik od podrivanja državnih institucija, mogućnost poništavanja mirovnih sporazuma i uticaj na prava manjina.
Međutim, ChatGPT ističe da je važno napomenuti da se perspektive po ovom pitanju mogu razlikovati, a neki zagovornici povećane autonomije za Republiku Srpsku mogu tvrditi da je to legitiman zahtjev za samoupravom i način da se riješe problemi etničkog srpskog stanovništva. Oni mogu naglasiti da Republika Srpska ima svoj politički, kulturni i istorijski identitet, i tvrditi da povećana autonomija može dovesti do boljeg upravljanja i donošenja odluka na lokalnom nivou.
Naposlijetku, naglašava da je važno da se sve promjene političke strukture ili nadležnosti Bosne i Hercegovine, uključujući i Republiku Srpsku, izvrše mirnim i demokratskim putem, u skladu sa ustavom, zakonima i relevantnim međunarodnim sporazumima zemlje. Svaka promjena takođe treba uzeti u obzir prava i interese svih građana i zajednica u Bosni i Hercegovini kako bi se osiguralo da zemlja ostane stabilna, inkluzivna i da poštuje principe demokratije, vladavine prava i ljudskih prava. Još samo nedostaje da ChatGPT izrazi zabrinutost pa da ga proglasimo visokim predstavnikom.
Relativizacija istorijskih događaja u BiH
“Zagrebali” smo još malo dublje. Na pitanje o relativizaciji istorijskih događaja, ChatGPT ističe da se relativizacija istorije u Bosni i Hercegovini odnosi na fenomen različitih interpretacija i narativa istorijskih događaja, posebno vezanih za složenu i burnu prošlost zemlje, koja može varirati po etničkim, vjerskim i nacionalnim linijama. Ovo često može dovesti do konfliktnih istorijskih narativa koji se mogu koristiti u političke svrhe i doprinijeti tekućim izazovima etničkih tenzija i podjela u zemlji.
ChatGPT navodi da postoji nekoliko ključnih faktora koji doprinose relativizaciji istorije u Bosni i Hercegovini. Prije svega, tu su etno-nacionalistički narativi, zatim naslijeđe rata iz devedesetih, kao i politička instrumentalizacija i nedostatak adekvatnog obrazovanja i javnog diskursa.
Nastavljajući navoditi opšta mjesta, poput zabrinutih predstavnika međunarodne zajednice, ChatGPT naglašava da relativizacija istorije u Bosni i Hercegovini može imati negativne posljedice, uključujući ometanje procesa pomirenja, održavanje etničkih tenzija i podrivanje napora ka izgradnji kohezivnog i inkluzivnog društva. Rješavanje ovog pitanja zahtijeva njegovanje kulture otvorenog i inkluzivnog istorijskog istraživanja, promociju kritičkog mišljenja, obezbjeđivanje uravnoteženog i inkluzivnog obrazovanja o istoriji i podsticanje konstruktivnog javnog diskursa koji uvažava različite perspektive, istovremeno priznajući potrebu za istorijskom tačnošću i integritetom. To takođe zahtijeva rješavanje osnovnih političkih i društvenih faktora koji doprinose politizaciji i instrumentalizaciji istorije, zaključuje vještačka inteligencija.
Bosna i Hercegovina kao igralište globalnih sila
“Češljajući” svoju bazu podataka, ChatGPT nam poručuje da se Bosna i Hercegovina kroz istoriju smatrala “igralištem globalnih sila” zbog svoje strateške lokacije na Balkanu i interesa različitih međunarodnih aktera za njene unutrašnje odnose. Geopolitički položaj zemlje, etničke i vjerske složenosti i istorijski kontekst učinili su je žarišnom tačkom međunarodne pažnje.
Vještačka inteligencija nam skreće pažnju na ključne tačke koje treba uzeti u obzir. Prije svega, na istorijski kontekst. Istorija Bosne i Hercegovine obilježena je njenim položajem na raskršću različitih imperija i sila kroz vijekove, ističe ChatGPT. Zatim, skreće nam pažnju i na poslijeratnu obnovu, odnosno na činjenicu da je nakon posljednjeg rata međunarodno učešće uključivalo značajnu finansijsku pomoć, raspoređivanje vojske i politički nadzor, s raznim globalnim silama koje su igrale ulogu u oblikovanju poslijeratne putanje zemlje. Tu su, naravno, i etničke i vjerske podjele, kao i geopolitički interesi i međunarodna diplomatija.
Zaključujući svoje kratko viđenje Bosne i Hercegovine kao igrališta globalnih sila, ChatGPT ističe da je važno napomenuti da uključivanje globalnih sila u Bosnu i Hercegovinu može imati i pozitivne i negativne implikacije, što predstavlja još jedno opšte mjesto. Sa pozitivne strane, međunarodni angažman može pružiti finansijsku pomoć, podržati poslijeratnu obnovu, promovisati stabilnost i podstaći demokratske reforme, dok s negativne strane, prema vještačkoj inteligenciji, može dovesti do spoljnog uplitanja, pogoršati etničke tenzije i ometati napore zemlje ka suverenitetu i samoupravi.
Uglavnom, koje god pitanje da postavite vještačkoj inteligenciji, daleko od toga da nećete dobiti smislen odgovor, ali će isti biti svojevrsna kombinacija opštih mjesta i generalnog poznavanja okolnosti u Bosni i Hercegovini, što svakako ne zadovoljava suštinsku potrebu građana za stabilizacijom i napretkom, već više odgovara “teoretisanju” političara i “zabrinutih” predstavnika međunarodne zajednice.
Gerila.info
