Sedam dana nakon što su blokirane i izgubljene u internetskom prostoru, web-stranice Vlade Republike Srpske dostupne su na domeni susjedne Srbije.
piše slobodna evropa
Osim Vlade Republike Srpske (RS) i Ministarstva unutrašnjih poslova RS-a, danima nije bila dostupna ni web-stranica Inspektorata Vlade RS-a, ali se od 1. novembra stranici može pristupiti na domeni.rs.
Stranica predsjednikrs.net također nije bila dostupna nekoliko dana, da bi se pojavila na domeni predsjednikrs.rs.
- tekst se nastavlja ispod oglasa-
Pretragom javno dostupne globalne evidencije “WHOIS” u kojoj se nalaze osnovni podaci gdje i kada su registrirane web-stranice, vidljivo je da je nova domena “vladars.rs” registrirana u beogradskoj firmi Hosting Mania, koja se bavi uslugama web-hostinga.
Domenu “vladars.rs” kupila je banjalučka kompanija Prointer ITSS 26. oktobra, nezvanično je potvrđeno za Radio Slobodna Evropa (RSE) iz ove kompanije.
U zvaničnom pisanom odgovoru rekli su da je domena vladars.rs zakupljena preko Hosting Manije, “ali se ne hostuje na našim serverima”. Pretragom na stranici Hostingchecker, vidljivo je da je hosting server Telekom Srpske, telekomunikacijski operater sa sjedištem u Banjoj Luci, koji je u vlasništvu Telekoma Srbije.
Kompanija Prointer ITSS je od početka 2022. sklopila više ugovora sa Vladom RS-a, pokazuju podaci u Registru javnih nabavki Bosne i Hercegovine.
U to je uključeno iznajmljivanje i održavanje internet linkova, održavanje data centra i infrastrukture informacionog sistema, te održavanje jedinstvenog informacionog sistema za registraciju poslovnih subjekata u Republici Srpskoj.
Iz banjalučke kompanije Prointer su na pitanje RSE o tome jesu li i u čije ime zakupili domenu rekli da “ne raspolažu cjelovitim informacijama o pitanjima koja su predmet interesovanja”.
Podsjećamo da je Milorad Dodik, predsjednik RS-a, potvrdio 18. jula 2019. da njegov sin, Igor Dodik, surađuje s Prointerom.
“Nije vlasnik, ni ovlašteno lice, ali jeste saradnik te firme”, izjavio je Milorad Dodik, tadašnji član Predsjedništva Bosne i Hercegovine, na sjednici Narodne skupštine RS-a.
Sa sestrom Goricom, Igor Dodik je stavljen na listu sankcija Kancelarije za kontrolu imovine stranaca (OFAC) američkog Ministarstva financija 21. oktobra.
Web-stranice ukinute zbog sankcija pojedinim zvaničnicima RS-a?
Da će problem s nefunkcioniranjem stranica biti riješen u “narednih dva-tri dana”, najavio je premijer entiteta Republika Srpska, Radovan Višković.
Višković, inače od jula ove godine, na listi sankcioniranih osoba u SAD-u zbog prijetnji Daytonskom mirovnom sporazumu, integritetu i suverenitetu Bosne i Hercegovine, rekao je da su stranice “isključili Amerikanci”.
“Iako imamo sve uplaćeno do februara 2025. godine, brutalno smo isključeni zbog sankcija koje su Sjedinjene Države uvele predsjedniku Republike Srpske (Milorad Dodiku)”, odgovorio je Višković na pitanje novinara Capitala, 31. oktobra, tokom konferencije Invest Srpska u Tesliću.
Savjetnica premijera Viškovića Danijela Pejić je za RSE 1. novembra rekla da je zvaničan odgovor ono što je rekao premijer, kao i da će više informacija o novim stranicama Vlade RS-a biti poznato u narednim danima.
Sjedinjene Države su protiv Milorada Dodika uvele sankcije 5. januara 2022., ali i 17. jula 2017. godine zbog opstruiranja Daytonskog mirovnog sporazuma.
Američke sankcije podrazumijevaju da su sva imovina i prava na imovinu pojedinca i subjekta koji su navedeni, a koja se nalaze u Sjedinjenim Državama ili ih posjeduje ili kontrolira državljanin SAD-a, blokirani i moraju biti prijavljeni Ministarstvu trezora, odnosno OFAC-u. Osim toga, svi subjekti koji su direktno ili indirektno u vlasništvu jedne ili više blokiranih osoba, u iznosu od 50 posto ili više, također bivaju blokirani.
Registar stranice u SAD-u
Stranice Vlade RS-a bile su zakupljene pod domenom .net. Registrar za ovu domenu je američka kompanija Domain.com LLC sa sjedištem u Tempi, u Arizoni.
Provjerom domene na registru Internetske korporacije za dodijeljena imena i brojeve (ICANN), vidljivo je da je domena “vladars.net” zakupljena 16. februara 2000. godine. Ažurirana je 24. oktobra 2023. godine, a datum isteka registracije je 16. februar 2025. godine.
Stranica je označena kao “clientHold” (zadržavanje klijenta). Prema ICANN-u, ovaj statusni kod govori registru domene da ne aktivira domenu u DNS-u (sustavu domenskih imena). To je “neuobičajen status koji se obično donosi tokom pravnih sporova, neplaćanja ili kada domena podliježe brisanju”.
Druga oznaka odnosi se na “clientTransferProhibited” (prijenos zabranjen) i ovaj kod govori registru domene da odbije zahtjeve za prijenos domene s trenutnog registra na drugog.
Treći status je “clientUpdateProhibited” (ažuriranje zabranjeno) i on govori registru domene da odbije zahtjeve za ažuriranje domene.
Iz Ministarstva financija SAD-a nije odgovoreno na upit RSE o tome je li došlo do “ukidanje stranica”, kako je to naveo Višković, u okviru primjene sankcija pojedinim liderima u Republici Srpskoj.
Odgovor iz Ambasade SAD-a u Sarajevu
Iz Ambasade SAD-a u Bosni i Hercegovini za RSE navode kako “odgovorne međunarodne kompanije ozbiljno shvataju poštivanje i sprovođenje sankcija, te odbijaju da posluju sa sankcionisanim pojedincima ili entitetima”.
“Zabranjene su sve transakcije američkih pojedinaca ili kompanija koje uključuju imovinu ili su u korist sankcionisanih osoba ili kompanija”, naveli su iz Ambasade i uputili na Ured za kontrolu imovine stranaca Ministarstva financija SAD-a.
Da li je Vlada Republike Srpske ispunila uvjet da bi stranica bila ukinuta?
Farzaneh Badiei, naučna saradnica na Georgia tehnološkom institutu i izvršna direktorica Projekta upravljanja internetom (IGP), za RSE je rekla da postoje dva uvjeta da bi domena neke vladine institucije bila konfiscirana od registrara u SAD-u.
“Samo povlačeći analogiju između ovog slučaja i onoga što se dogodilo u prošlosti s imenima domena, vjerujem da pod dvije okolnosti domene državnih institucija ili subjekata koje podupire vlada mogu biti deregistrirane (konfiscirane) putem registra ili registara. Prije nekoliko godina, Ministarstvo pravosuđa SAD-a identificiralo je nekoliko naziva domena Iranske revolucionarne garde i naredilo registru da ih ukloni.
Obično kada se vlada uključi u provedbu sankcija ili drugih propisa, ove vrste obustave/otkazivanja događaju se transparentnije i oni to najavljuju”, kaže Badiei.
Drugi način jeste da registrari sa sjedištem u SAD-u, kako bi bili u skladu s pravilima OFAC-a, “ne pružaju usluge domene pojedincima i organizacijama s popisa OFAC-a”.
“Obično, čak i ako imenovana osoba nije registrant, ali služi organizaciji koja ima sankcioniranu osobu, registrar će suspendirati njihovu domenu”, kaže Badiei.
Registar domene “Vladars.net” ima sjedište u SAD-u.
Stručnjakinja Badiei kaže da registrari često ne reagiraju, pa čak i ne objave da su se te stvari dogodile (da je domena ukinuta).
“Ovdje očito nije riječ o sankcioniranju cijelog ministarstva (Vlade RS-a), ali se čini da je registrar, svjestan rizika, odlučio jednostavno prestati raditi bilo što s ministarstvom (Vladom RS-a).”
Stručnjakinja sugerira da bi to moglo uzrokovati neugodnosti i poremećaje u radu domena, ali ne mora nužno utjecati na “povezanost”, kao i da Vlada RS-a ima alternativu.
“Na primjer, mogu registrirati stranicu pod domenom .ba ili neki neamerički registar”, kaže stručnjakinja.
Čini se da je upravo to uradila Vlada RS-a kupovinom domene .rs.
Domena .ba, s druge strane, je nacionalna domena BiH od 1996. godine.
Međutim, većina institucija Republike Srpske ne koristi bh. domenu, i umjesto toga koriste .net, .org, ili .com domene.
Zvanične državne institucije BiH imaju domenu gov.ba, kao i institucije entiteta Federacija BiH.
Ne rade ni mailovi, novinari upite šalju faxom
Mailovi službenika Vlade RS-a također nisu u funkciji nekoliko dana. Umjesto e-mail korespondencije, novinari upite npr. šalju faxom.
U nezvaničnoj komunikaciji dvije službene osobe Vlade su za RSE rekle da “nešto nije OK s mailovima”, i da je “onemogućeno korištenje službenog maila”, bez dodatnih pojašnjenja.
Vladimir Kovačević, novinar portala Gerila.info, rekao je za RSE da je radio priču zbog koje mu je bio potreban komentar Kabineta predsjednika RS-a, ali nije mogao mailom kontaktirati Kabinet, sve dok taj vid komunikacije nije ponovo uspostavljen.
Dodaje da je tokom jednog obraćanja novinarima pitao Dodika šta se dešava s njegovom web-stranicom, a on je rekao da “prvi put čuje za to”.
Ističe da je zabrinjavajuće što se niko od zvaničnika nije oglašavao po tom pitanju.
“Danima se povodom toga niko nije oglašavao, valjda bi bilo normalno da sami izađu i kažu da postoji problem, i da ponude neka alternativna rješenja komunikacije”, smatra Kovačević.
‘Broj Vlade RS-a je obrisan iz imenika’
Profesor iz oblasti sigurnosti računarskih mreža na Elektrotehničkom fakultetu u Sarajevu Saša Mrdović kaže za RSE da je “onaj koji vodi, da ga nazovem telefonski imenik brojeva, obrisao broj Vlade RS-a iz tog imenika”, te zato ovaj sajt nije bio dostupan prethodnih dana.
On pojašnjava da postoji imenik koji preslikava domenska imena, ono što je poznato kao “adresa web-stranice” u IP adrese – jedinstveni broj, sličan telefonskom, koji idenfiticira svaki website.
U tom imeniku, obrisan je zapis koji se odnosi na sajt vladars.net, odnosno koji preslikava njegovu IP adresu.
Ocjenjuje da se Vlada RS-a obratila kompaniji Domain.com koja im nudi ovu uslugu.
“Vjerovatno se Vlada RS-a obratila toj kompaniji da vide koji je razlog za to. Ili su oni to uradili, ili kompanija Verisign koja održava sve .net poddomene, neko od njih je vjerovatno ukinuo to preslikavanje”, smatra Mrdović.
Kaže da razlog može biti neplaćena usluga, sankcije, ili, jednostavno, greška u sistemu. Jedna mogućnosti je i neuspjela migracija na .rs domenu.
“Taj zapis, preslikavanje domenskog imena vladars.net u odgovarajuću IP adresu je zapisan u Telekomu Srpske [Mtel], pošto su oni taj ‘Name Server Provider’, davalac usluge domenskih imena. Međutim, pokaznica da neko ko traži vladars.net treba da pita Telekom Srpske da im uradi to prevođenje, ta poveznica nestaje”, rekao je Mrdović.
Njegov utisak je da internetska stranica Vlade RS-a ispravno radi, ali s obzirom na to da ih nije moguće pronaći, neko je “zameo trag” do njih.
On ističe da je nezgodno promijeniti domensko ime te da bi za Vladu RS-a bolja opcija bila selidba imena drugdje, “u neku kompaniju koja će im to popraviti”.
Iz kompanije Domain.com, kao ni iz kompanije Newfold Digital koje je njihovo matično preduzeće, nije odgovoreno na upit RSE o tome što se dogodilo sa stranicom Vlade Republike Srpske.
